Τέσσερις διαφορετικές ιστορίες ανάγκης και εξάρτησης. Έξι χαρακτήρες, που συναντιούνται ή χάνονται. Κάποιος ψάχνει απελπισμένα συντροφιά, άλλος μια δεύτερη ευκαιρία. Κάποιος εμπιστεύεται τη ζωή του σ’έναν άγνωστο. Δυο άλλοι συναντιούνται μια κρύα νύχτα σ’ ένα παγκάκι και παλεύουν μεταξύ τους για ένα στρώμα. Ένα κολάζ από ανθρώπινες σχέσεις, εκ πρώτης όψεως καθημερινές και αθώες, που ίσως όμως κρύβουν κίνδυνο, βία, ή εκμετάλλευση. Οι θεατές σαν voyeurs καλούνται να αποφασίσουν ποια πλευρά της ανθρώπινης φύσης θα «δουν» στους χαρακτήρες, μέσα από τη δική τους ερμηνεία της κάθε ιστορίας. Στο φόντο η σταδιακή κατάρρευση ενός κοινωνικού συστήματος που χτίστηκε στην άμμο.
Το έργο Μεσοπάτωμα της Μελίνας Παπαγεωργίου γεννήθηκε και μεγάλωσε στη διάρκεια μιας συλλογικής προσπάθειας στήριξης, ανάπτυξης και καλλιέργειας της σύγχρονης Κυπριακής φωνής στο θέατρο: αυτό ήταν το πρόγραμμα Play, που διοργανώθηκε από το Κυπριακό Κέντρο του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου και το Θεατρικό Οργανισμό Κύπρου. Η ιδέα για το έργο και τα πρώτα «δείγματα γραφής» του συνέπεσαν με την παρουσία του μέντορα θεατρικής γραφής Graham Whybrow το 2011, του οποίου το εργαστήρι η Μελίνα Παπαγεωργίου παρακολούθησε. Ο Whybrow την είχε ξεχωρίσει, μου είχε μιλήσει γι’αυτήν σαν “a true artista”, μια πραγματική καλλιτέχνη που προβληματίζεται, ξαναγράφει, εξετάζει, αμφισβητεί, προχωρά μέσα από βάσανο.
Αργότερα, όταν παρουσιάστηκε υπό μορφή αναλογίου, τον Νοέμβριο του 2013, το Μεσοπάτωμα ξεχώρισε για τη φρεσκάδα του, την αμεσότητά του, και για το πώς η συγγραφέας αφουγκράστηκε και αποτύπωσε το θέμα των ημερών, την «κρίση», με έναν ιδιαίτερο τρόπο. Η παρουσίαση αυτή έγινε στον απόηχο του Μάρτη του 2013, όταν, μετά το “bail in”, η αξιοπρέπειά μας σαν κοινωνία και η ακεραιότητά μας σαν κράτος πλήγηκαν ανεπανόρθωτα.
Το έργο της Μελίνας Παπαγεωργίου συνεχίζει και σήμερα, δυο χρόνια μετά τον μοιραίο Μάρτιο του 2013, να είναι επίκαιρο, να καθρεφτίζει την Κυπριακή αλλά και την παγκόσμια κοινωνία της περιόδου που διανύουμε. Το έργο αποκαλύπτει ένα κόσμο όπου όλα είναι ρευστά, τα πάντα ανατρέπονται, και τίποτα δεν είναι αυτό που φαίνεται εκ πρώτης όψεως. Η Μελίνα Παπαγεωργίου μας παρουσιάζει ένα σύστημα υπό κατάρρευση, γιατί εδώ και χρόνια ήταν σάπιο.
Xρησιμοποιεί μια σχεδόν κινηματογραφική αισθητική στη γραφή της, καθρεφτίζοντας σκηνές καθημερινότητας που προέρχονται από έναν κόσμο οικείο, δικό μας. Παράλληλα επιλέγει μια δραματουργία σπονδυλωτή, που δίνει την εντύπωση ενός μωσαϊκού από ασύνδετες ιστορίες.
Αυτό το χαρακτηριστικό του έργου οδήγησε και στη σκηνοθετική και σκηνογραφική προσέγγιση του κειμένου και του χώρου πάνω στην ιδέα του κολάζ και του θραύσματος, όταν το έργο ανέβηκε από το Φανταστικό Θέατρο τον Μάρτη του 2015: στην παράσταση τύπου promenade συναντούσαμε κομμάτια από ζωές που συμβαίνουν γύρω μας, βλέπαμε στιγμές τους για λίγο, προσπαθώντας να ερμηνεύσουμε τί κρύβουν, προχωρούσαμε στο επόμενο, πολλές φορές αποστρέφοντας το βλέμμα από μια άβολη στιγμή, όπως κάνουμε και στην πραγματικότητα. Φαινομενικά, οι χαρακτήρες της Παπαγεωργίου είναι ξένοι μεταξύ τους, οι ιστορίες τους παράλληλες ή χαοτικά ασύνδετες. Κι όμως, η σύνδεση υπάρχει, και είναι ουσιαστική. Είναι θεματική και φιλοσοφική. Αλλά είναι και η μοίρα που συνδέει όλους μας: όλων οι πράξεις έχουν επιπτώσεις στους γύρω και κανείς δεν είναι μόνος, παρόλο που είμαστε ολομόναχοι.
Ο τίτλος του έργου παραπέμπει σε ένα ενδιάμεσο μη χώρο, ένα μεταίχμιο, ένα μεταβατικό σημείο, πριν να γύρει η ζυγαριά προς τη μία ή προς την άλλη κατεύθυνση. Οι χαρακτήρες βρίσκονται στα πρόθυρα της κατρακύλας, της πτώσης από την άνετη θέση όπου τους έφερε το καπιταλιστικό όνειρο. Σύντομα θα έρθουν αντιμέτωποι με μια νέα πραγματικότητα. Η Μελίνα Παπαγεωργίου δε θεωρεί σημαντικό να μας πει για όλους ακριβώς τί θα συμβεί μετά, τις ακριβείς αφετηρίες και καταλήξεις τους, τα πώς και τα γιατί. Ούτε εστιάζει σε κομβικά σημεία της ζωής τους, ως επί το πλείστον. Εστιάζει όμως σε καθημερινές στιγμές ανθρώπινης επικοινωνίας, συνδιαλλαγής, συνάντησης, σε φαινομενικά ανώδυνες στιγμές, σχεδόν τελετουργικές, που συμπυκνώνουν ιδιοσυγκρασίες, συμπεριφορές και κοινωνικές συνθήκες μέσα στην μπαναλιτέ τους. Ως αποτέλεσμα, κυριαρχεί η αίσθηση της εκκρεμότητας, της αβεβαιότητας που ίσως ενοχλεί, γιατί ως αριστοτελικά εκπαιδευμένοι θεατές θέλουμε να κλείσουν όλα τα νήματα της ιστορίας, να μάθουμε το πώς και το γιατί για τα πάντα, να τελειώσει η εμπειρία μας με κάποιου είδους κάθαρση. Αλλά αυτό δε μας το χαρίζει το Μεσοπάτωμα. Δεν είναι τόσο εύκολες οι λύσεις στο κοινωνικό χάος το οποίο διανύουμε.
Δουλεύοντας το έργο όλο αυτό το διάστημα, από την κατάθεσή του στη διοργάνωση Play μέχρι και το ανέβασμα του από το Φανταστικό Θέατρο, διαπιστώνω ότι, ενώ αποτελεί σίγουρα ένα βήμα μπροστά στην Κυπριακή γραφή, είναι ταυτόχρονα και βαθειά «Κυπριακό». Τί είναι το Κυπριακό σε αυτό το έργο; Εκτός από το ότι αποτελεί καθρέφτη για το κοινωνικό πλαίσιο μιας συγκεκριμένης ιστορικής στιγμής, έχει Κυπριακή ιδιοσυγκρασία: δεν υπάρχουν τεράστιες εκρήξεις και ακραίες συμπεριφορές στο Μεσοπάτωμα, αλλά κρυμμένα μυστικά και ανείπωτες επιθυμίες, συναισθήματα που σιγοβράζουν, συμβιβασμοί μιας ζωής που σκοτώνουν αργά-αργά, συγκαλυμμένα εγκλήματα μεταμφιεσμένα σε καθημερινές σχέσεις, υποκρισία που είναι σχεδόν δεύτερη φύση…Αλλά κάπως έτσι δε φτάσαμε εδώ που φτάσαμε, σαν κοινωνία; Αυτός ο παράδεισος ήταν φτιαχτός, φαίνεται να λέει το έργο. Απ’ την άλλη, η Παπαγεωργίου με την πάντα γενναιόδωρη και ανθρωποκεντρική ματιά της, πιστεύει στο φως, στην δυνατότητα της ανθρωπότητας να βελτιωθεί, και επιμένει πως υπάρχει και η ελπίδα κρυμμένη κάπου στις ιστορίες από το Μεσοπάτωμα.
Την Μελίνα Παπαγεωργίου την ενδιαφέρουν τα κρίσιμα ιστορικά, κοινωνικο-πολιτικά συμβάντα και πώς αυτά καθόρισαν τις ζωές των ανθρώπων της Κύπρου των τελευταίων δεκαετιών. Οι χαρακτήρες μπορεί να βρίσκονται σε καθημερινές δράσεις, διαλόγους, καταστάσεις, το κοινωνικό πλαίσιο όμως είναι κάθε άλλο παρά συνηθισμένο. Στα Θυμωμένα Λουλούδια, που κατατέθηκε στο διαγωνισμό θεατρικής γραφής του ΘΟΚ το 2009 και κέρδισε το Β’ βραβείο, το θέμα είναι η προσφυγιά, μια ανοιχτή πληγή στην κοινωνία της Κύπρου την οποία οι πλείστοι, της γενιάς μας ειδικά, επιλέγουμε να ξεχνούμε.
Αυτή η ενασχόληση με τα μεγάλα κοινωνικο-πολιτικά θέματα παίρνει συχνά περισσότερο τη μορφή αναπόλησης-ανάμνησης παρά δράσης στο παρόν. Αυτό είναι ένα κοινό στοιχείο που έχουν και τα δύο έργα, τα Θυμωμένα Λουλούδια και το Μεσοπάτωμα. Είναι λες και οι χαρακτήρες βρίσκονται σε ένα σημείο στη ζωή τους απολογισμού.
Στα Θυμωμένα Λουλούδια φαίνεται ξανά πως ο συμβολισμός του χώρου, – σκηνικού, νοερού, ρεαλιστικού ή φανταστικού -, είναι επίσης εξαιρετικά σημαντικός στο έργο της συγγραφέα. Έτσι, περιγράφεται συνήθως με πολλές λεπτομέρειες, με σκηνογραφικές εισηγήσεις. Μέσα σε αυτόν τον χώρο η Παπαγεωργίου βλέπει και ακούει τους χαρακτήρες της πριν να αρχίσει να γράφει. Και γράφοντας ο χώρος παραμένει ζωντανός και καθοριστικός για τη δράση.
Μιλώντας για το έργο Θυμωμένα Λουλούδια, η συγγραφέας αναφέρει: «Τα Θυμωμένα Λουλούδια ξεκίνησαν από ένα ερώτημα: πόσο μπορεί ένας πόλεμος να αλλάξει τη ζωή ενός ανθρώπου; Το ερώτημα γεννήθηκε από υπαρκτά πρόσωπα και καταστάσεις που βιώσαμε στην Κύπρο μετά το ‘74. Πέρα από τους σκοτωμένους, τους τραυματίες, τους αγνοούμενους, τις υλικές καταστροφές, την προσφυγοποίηση, την απώλεια συγγενών, την απώλεια περιουσιών, οι άνθρωποι που βιώνουν ένα πόλεμο δεν είναι πια οι ίδιοι. Δεν ζουν τη ζωή που ήξεραν και κάποιοι, όπως το ζευγάρι του έργου, δεν είναι σε θέση να ξεκινήσουν από την αρχή. Απλά επιβιώνουν μέχρι να έλθει το φυσικό τέλος, πάντα ελπίζοντας… Ελπίζοντας τον “ερχομό της Κόρης”. Οι άνθρωποι αυτοί βρέθηκαν από το δικό τους πλούσιο σπίτι να ζουν σε ένα διαμέρισμα κάποιου συνοικισμού με άγνωστα πρόσωπα γύρω τους. Η διαφορά ήταν τόσο τραγικά εμφανής. Είναι αναγκασμένοι να ζητούν τη βοήθεια τρίτων. Η Γυναίκα αυτό το αντιλαμβάνεται ως εξευτελισμό. Αυτό είναι ένα άλλο θέμα που με απασχόλησε. Ο πόλεμος εξευτελίζει τον άνθρωπο. Μετά ακολούθησαν τα κοινωνικά προβλήματα. Οι μικρές κοινωνίες των ανθρώπων, ο γείτονας, ο συγγενής, οι μεταξύ τους σχέσεις, η ηθική που χαρακτήριζε τις σχέσεις αυτές, η οικογένεια και οι σχέσεις των μελών, όλα αυτά είχαν χαθεί, είχαν αντικατασταθεί, είχαν αλλάξει. Κι έπειτα είναι και τα βιώματα που τους κατατρέχουν, οι εφιάλτες, από όταν βρέθηκαν στη φωτιά του πολέμου, αντιμέτωποι με τον μεγαλύτερο φόβο του ανθρώπου, αυτόν του θανάτου.»
Η Μελίνα Παπαγεωργίου γράφει με την αθωότητα και ειλικρίνεια ενός ανθρώπου που νοιάζεται και που πιστεύει πως ο ρόλος της τέχνης είναι γνήσια πολιτικός.
Η Μαγδαλένα Ζήρα ήταν Σύμβουλος επεξεργασίας κειμένου στο πρόγραμμα Play και σκηνοθέτης της παράστασης Μεσοπάτωμα, (Φανταστικό Θέατρο 2015).