Η σκηνοθέτις Έλλη Παπακωνσταντίνου μας μιλάει για το έργο Oedipus: Sex With Mum Was Blinding και την παράσταση του στην Νέα Υόρκη στο θέατρο BAM τον περασμένο Σεπτέμβριο.
Το έργο Oedipus: Sex With Mum Was Blinding παίχτηκε στο θέατρο ΒΑΜ τον Σεπτέμβριο του 2019, έχοντας παρουσιαστεί τμηματικά στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, όπου και γράφτηκε. Παρουσιάστηκε ως μια υβριδική νέα όπερα για δεκαμελή θίασο (λυρικούς και ηθοποιούς), μουσικούς με ζωντανά όργανα επί σκηνής τσέλο, πιάνο, new instrument/electronics, με τη συμμετοχή ενός νευροεπιστήμονα ερευνητή και πενταμελούς ομάδας εικαστικών, οι οποίοι δημιουργούσαν real time τα εικαστικά περιβάλλοντα. Πρόκειται για ένα έργο cinematic opera (κινηματογραφική όπερα) μιας και ο ρόλος της μουσικής και του ζωντανού κινηματογράφου είναι σημαντικότατος. Το έργο έχει γραφτεί με την μορφή σεναρίου, όπου περιγράφονται τα κινηματογραφικά πλάνα παράλληλα με το κείμενο και ποιο κείμενο προορίζεται για λυρικό τραγούδι.
Δραματικά πρόσωπα του έργου: ο Οιδίποδας (που ερμηνεύτηκε από γυναίκα), μια αναλυόμενη και ο αναλυτής της, η Ιοκάστη, ο Τειρεσίας, το νεαρό αγόρι και o κομπέρ. Πρωταγωνιστής στο έργο είναι ο σύγχρονος άνθρωπος με φόντο τον αρχαίο μύθο. Το έργο κινείται σε ομόκεντρους κύκλους από την ατομικότητα στην συλλογικότητα προϋποθέτοντας ότι είμαστε όλοι Οιδίποδες και δίνει ρόλο σύγχρονου Οιδίποδα στον θεατή. Οι ερμηνευτές μπαινοβγαίνουν στους ρόλους. Με φόντο έναν άνισο κοινωνικά κόσμο που νοσεί, το έργο είναι ποιητικό και πολυεστιακό, με υπόγειες διασυνδέσεις ανάμεσα στα πράγματα. Η δραματουργία αφήνει τους θεατές να συμμετάσχουν στην αναζήτηση του «κρυφού», του «πραγματικού» τους εαυτού είτε παρακολουθώντας μέσα από μια ασφάλεια απόστασης τα πάθη του Οιδίποδα (τον αρχαίο μύθο αλλά και της σύγχρονης αναλυόμενης/ Οιδίποδα) είτε συμμετέχοντας ενεργά ως άλλοι Οιδίποδες. Όπως, για παράδειγμα, στην αρχή της παράστασης, όπου σε ένα συλλογικό πείραμα κοιτάζοντας τον εαυτό τους στο κινητό (selfie mode) απαντούσαν φωναχτά σε ερωτήσεις του καθηγητή νευροεπιστήμονα σχετικές με την ενσυναίσθηση του εαυτού τους σε σχέση με την μητέρα και τον πατέρα τους.
Από την αρχή ήταν κεντρικής σημασίας να μην αντιμετωπίσω τους θεατές ουδετεροποιημένα αλλά ως ατομικότητες με διακριτές καταβολές. Μιλάμε επομένως, για δυναμικές ατομικότητες που συναντιούνται σε μια συλλογικότητα με αφορμή τον αρχαίο μύθο. Στο έργο συνδέονται άρρηκτα το προσωπικό ζήτημα με το συλλογικό, το υπαρξιακό με το πολιτικό.
Έγραψα το έργο απευθείας στην αγγλική γλώσσα κατά την παραμονή μου στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ των ΗΠΑ, όπου έζησα για έξι μήνες έχοντας τιμηθεί με το Βραβείο Φουλμπράιτ. Εκεί μελέτησα νέες τεχνολογίες και εφαρμογές σχετικές με διαδραστικές παρτιτούρες και συμμετοχή του κοινού και έκανα έρευνα συγκεντρώνοντας υλικό σχετικό με τη λειτουργία του εγκεφάλου και την ενσυναίσθηση του εαυτού. Για αυτό το λόγο συνεργάστηκα και με το Πανεπιστήμιο του Λονδίνου και ερευνητές από το Τμήμα Ψυχολογίας που συμμετείχαν και στην παράσταση. Τις πρώτες μέρες του ταξιδιού μου στην Αμερική, ένιωσα πως με είχε ρίξει κάποιος με αλεξίπτωτο στη μέση του πουθενά. Ήταν πολύ αποκαλυπτικό αυτό το αίσθημα. Μέσα από τη σιωπή, -το καταφύγιο που ανακάλυψα-, από εκεί, ξεπήδησαν όλα. Από αυτό το βίωμα του να είσαι ευάλωτος, νέος, ασαφής ως προς την ταυτότητά σου και μετέωρος, ξεπήδησε ο δικός μου Οιδίποδας. Γιατί να νιώθουμε άρρωστοι κι αποκομμένοι από το περιβάλλον, τους άλλους, το σώμα μας, τον ίδιο μας τον εαυτό; Δεν το ξέρω αυτό. Ίσως αυτή η κατάσταση να ταιριάζει στην εποχή μας, όπως ακριβώς το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα; Πάντως, το έργο μου αντλεί με κάποιο τρόπο από αυτό το αίσθημα, με καθρέπτες που αλληλοκοιτάζονται το συλλογικό με το ατομικό, το ψυχαναλυτικό με το πολιτικό. Και όλα τα πρόσωπα του έργου καθρεπτίζουν το ένα το άλλο. Ο Οιδίποδας του μύθου καθρεπτίζει την αναλυόμενη, τον νεαρό άντρα και το κοινό, η Ιοκάστη τον Οιδίποδα (ούτως ή άλλως δεν είναι σπασμένοι καθρέπτες ο ένας του άλλου;) Μόνος πιστεύω στέκει απέναντι τους ο Τειρεσίας που ως άλλη Σφίγγα, γνωρίζει αλλά δε μιλά. Η δραματουργία προϋποθέτει ότι είμαστε όλοι Οιδίποδες και δίνει ρόλο στο κοινό, ρόλο Οιδίποδα και Χορού. “Terror, terror shakes my heart I cry wild cries. People dying out there”, τραγουδάει το κοινό. Στην παράσταση, γίνεται χρήση νέων τεχνολογιών που εξέλιξα στο Κέντρο Υπολογιστών Μουσικής και Ακουστικής του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ. Με τα εργαλεία αυτά, οι θεατές σε δεδομένη στιγμή μιλούν το κείμενο που τους δίνεται ενώ η ομιλία τους μετατρέπεται σε real time σε λυρικό τραγούδι. Μπορούμε ίσως να μιλήσουμε για ένα σύγχρονο χορικό που κινείται από το θορυβικό στην οργανωμένη πολυφωνία;
Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν ανεπτυγμένη την αίσθηση του τραγικού, επειδή αναγνώριζαν ότι ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του και θα υποστεί τις συνέπειες για την όποια πράξη του (συνειδητή ή μη), ενώ, την ίδια στιγμή, και ότι δεν έχει έλεγχο πάνω στη ζωή του. Αυτό το παράδοξο ακριβώς καθιστά τον άνθρωπο τραγικό ον. Στο έργο μου η ειρωνεία συνοψίζεται στη φράση: «Εγώ είμαι ο αρχιτέκτονας του εαυτού μου» και τι αυτό σημαίνει για το αφήγημα του Αμερικάνικου Ονείρου. «Η Παπακωνσταντίνου επέλεξε να προκαλέσει το κοινό μέσα από υποβόσκοντα σαρκασμό, με αιχμή στις σεξουαλικές προτιμήσεις και στην έμφυλη ταυτότητα. Εκεί όμως που πραγματικά «χτύπησε φλέβα», είναι στην αμφισβήτηση του Αμερικάνικου ονείρου», παρατηρεί ο κριτικός Rick Perdian για την παράσταση στο ΒΑΜ και πράγματι η πολιτική διάσταση του Οιδίποδα ήταν ο κεντρικός πυρήνας της δραματουργίας.
Έχουμε μεγαλώσει σε ένα σύστημα που μας εκπαιδεύει να πιστεύουμε ότι είμαστε οι αρχιτέκτονες του εαυτού μας, ότι εμείς ορίζουμε τις επιλογές μας κι ότι αν κάτι δεν πάει καλά, ήταν ζήτημα λάθος επιλογής. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ άλλοτε, έχουμε λεπτομερή πρόσβαση στις ζωές των άλλων τις οποίες και παρατηρούμε, αξιολογούμε, θαυμάζουμε, είτε απαξιώνουμε και ζηλεύουμε. Είναι τόσες οι ζωές «εκεί, έξω», από τις οποίες μπορούμε να διαλέξουμε αυτές που μάς ταιριάζουν. Μάς προσφέρεται η επιλογή – είναι στο χέρι μας να γίνουμε οι αρχιτέκτονες της ζωής μας. Το σύστημα μάς τις υπόσχεται, είναι δικές μας, θεωρητικά «κατάδικές» μας. Κατά πόσο όμως υπάρχει όντως ελεύθερη βούληση; Πόσο «ελεύθεροι» είμαστε να γίνουμε αυτό που ονειρευτήκαμε;
Γνώρισα σύγχρονους νευροεπιστήμονες που ισχυρίζονται ότι μέσα από την έρευνα του εγκεφάλου αλλά και σύγχρονα πειράματα αποδεικνύεται ότι είμαστε παιδιά της Τύχης κι όχι οι αρχιτέκτονες του εαυτού μας, όπως μας υπόσχεται το Αμερικάνικο Όνειρο. Είναι άξιο απορίας πώς το αφήγημα του Αμερικάνικου Ονείρου βρίσκει οπαδούς και στις πιο φτωχές γειτονιές του Μπρονξ (ίσως κυρίως εκεί). Το έργο πάντως, μάλλον δεν δίνει σαφείς απαντήσεις περισσότερο παρακολουθεί τα σύγχρονα αυτά αφηγήματα, τα πειράματα και την νευροεπιστημονική έρευνα όπως και τον αρχαίο μύθο, καθώς διαπλέκονται μεταξύ τους και αλληλοκαθρεπτίζονται.
OEDIPUS: Sex with Mum Was Blinding was conceived, written and directed by Elli Papakonstantinou, a 2018-19 Fulbright Artist’s Award recipient, during her staying as a visiting scholar at CCRMA – Stanford University.
★ ★ ★ ★ ★ Richard Schechner, Founder of the Performance Studies at New York University and TPG (The Performance Group):
“Quite an adventure in multi-media, audience participation, and reflexivity. Good singers. Bold camera work.”
★ ★ ★ ★ ★ Emma Goldman Sherman, Playwright, Dramaturg, and Teacher at New York Writers Workshop:
“Not just a deep dive into the myth but into our relationship to the myth in our own lives – that was (to me) who you portray in this gorgeous piece – you are all of us with our therapists trying to find our way through the myth as people today, and I love what Micha did with the audience and our phones and the whole audience as chorus/chaos – brilliant!”
★ ★ ★ ★ ★ David Salazar, Editor-in-Chief for OperaWire and co-creator of OperaWire
Α unique take on the famed Sophocles tragedy as created by 2018-19 Fulbright Artist Award winner Elli Papakonstantinou.
★ ★ ★ ★ ★ OperaWire, “Top 7 Operas To See This Weekend”
Audiences that want to a have a different opera experience, can head over to the BAM Fisher in Brooklyn for “OEDIPUS: Sex with Mum Was Blinding,” a unique take on the famed Sophocles tragedy.
★ ★ ★ ★ ★ Observer, Performing Arts Get Political in the 12 Best Dance and Opera Performances This Fall
Sophocles’ classic tragedy is getting a makeover in this opera, which uses emerging neuroscience technology to tell its story. Writer and director Elli Papakonstantinou worked with artists and scientists to build this innovative theatrical experience in which the audience becomes the actual chorus of the opera.
*****
This production might leave you with a feeling of whiplash, trying to process the multitude of what you’ve just seen. Maybe you walk away feeling sad, or inspired, or just confused. But for better or worse, Papapakonstantinou’s Oedipus: Sex With Mum Was Blinding will be on your mind.
Austin Fimmano
27/9/2019
PLAYS TO SEE – International Theatre Reviews
*****
Exiting the theater!
Papakonstantinou has created a thought-provoking theater work that proved to be pretty entertaining despite the grim subject matter.
Left-handedness, sexual preference and gender identity were tossed out to get the audience thinking, but Papakonstantinou struck a nerve when she challenged the American Dream that if a person works hard enough, he or she can attain their every desire. A great theory, but what if the cards are stacked against you from birth?
Rick Perdian
27/9/2019
Seen and Heard International
https://seenandheard-international.com/2019/09/elli-papakonstantinous-thought-provoking-entertaining-oedipus-at-bam/?fbclid=IwAR2zstUgRBqmT_Ijr0KLdzl2Bd-El6dWb_r9SFzqrymCoVbPfZyjlUS2s24
*****
Oedipus: Sex with Mum was Blinding by Elli Papakonstantinou is not a play. It is a nihilist phantasmagoria, inspired by Sophocles’ Oedipus Rex, reinterpreted as a compelling, immersive musical event.
The music itself is extraordinarily demanding, requiring trained musicians in every case. As a musician myself, I can’t imagine how long it must have taken to prepare this piece. It was entirely professional and musically thrilling. Kudos for the work it must have taken to get it onstage, not to mention that seeing all these young people working in opera is so encouraging.
I enjoyed this production immensely. Every moment is exhilarating and thought-provoking. It’s entertaining and remarkably intelligent, well worth one’s time and attention.
Jan Ewing
28/9/2019
Ewing Reviewing
https://pupsbooks.com/ewing-reviewing/f/oedipus-sex-with-mum-was-blinding?fbclid=IwAR1Ncam1OZ-LLPZQmCydQsi0snCxFFwvcexhzd3ToobwLmmae4LGPzmfwl0
*****
Elli Papapakonstantinou has created a masterful and absorbing re-telling of the Oedipus story at the Fisher Theater, BAM… The gruesome drama of the events sung and danced are horrific. Presented with strong videos, smoke and mirrors, with live video-ing of the principal characters, the piece is larger than life.
Composers Tilemachos Moussas and Julia Kent use whatever style of music suits the scene. Julia Kent is on the cello, which she loops and layers with electronics.
This feels like the work of one mind and heart. Yet we can see that many have contributed to its stunning success. Oedipus is thoroughly engaging opera theater at BAM.
Susan Hall
1/10/2019
Oedipus an Opera by Elli Papapakonstantinou – Classic Myth Brought to Life at BAM
https://www.berkshirefinearts.com/10-01-2019_oedipus-an-opera-by-elli-papapakonstantinou-at-bam.htm
*****
The talented singers demonstrated an impressive range in the piece, and the performers dealt admirably with the demands of the show. Among them, Theodora Loukas gave another powerful, emotionally-charged performance as Woman.
Eleni Sakellis
1/10/2019
the National Herald
https://www.thenationalherald.com/262411/review-oedipus-sex-with-mum-was-blinding-in-brooklyn/
*****
Papakonstantinou may seem indiscriminate, because she can pull from everywhere—she is unafraid of postmodernism, myth, and onstage cameras–the kind many Americans will recognize having seen work by Ivo van Hove—music (Kent plays the cello onstage)—including Philip Glass sounds and an excerpt from “Nature Boy”–languages, social media, and politics—“this country is based on racism.” Debatably, she shapes the work into the story of three women, an actor (Nassia Gofa) and two singers (Anastasia Katsinavaki, Theodora Loukas), one classical and the other jazz, who might seem to be refracting the same character, in guilt and trauma. Papakonstantinou is never exactly clear in her excursion through the subconscious—but she understands and elicits the feelings Symborska transcribes, in, as another illustration, the baldly titled poem: “In Praise of Feeling Bad About Yourself”:
The buzzard never says it is to blame. /
The panther wouldn’t know what scruples mean. /
When the piranha strikes, it feels no shame. /
If snakes had hands, they’d claim their hands were clean.”
The poet finishes: “On this third planet of the sun / among the signs of bestiality / a clear conscience is number one.”
Current women’s theatre explicates, however, that no human, at least, has one.
Bob Shuman
3/10/2019
‘THIS IS WHY WE LIVE’ AND ‘OEDIPUS, SEX WITH MUM WAS BLINDING’ (REVIEWS FROM NEW YORK), Stage Voices
http://stagevoices.com/2019/10/03/this-is-why-we-live-and-oedipus-sex-with-mum-was-blinding-reviews-from-new-york/
Συνεντεύξεις