Ο Στέφανος Παπατρέχας μιλά στο The Greek Play Project για την παράσταση Ονόριο: τα ανομήματα ενός εγκληματία.

Ύστερα από τους μονολόγους Φροσύνη (2016) και Πασού (2019) έρχεται το εντυπωσιακό και πολυπρόσωπο έργο του Στέφανου Παπατρέχα Ονόριο, τα ανομήματα ενός εγκληματία σε σκηνοθεσία Λάζαρου Βαρτάκη και Στέφανου Παπατρέχα.

Τι σημαίνει «Ονόριο»;

Είναι ένα όνομα. Το όνομα ενός άνδρα που ετυμολογικά παραπέμπει στην λέξη τιμή (όχι με την οικονομική έννοια, αλλά με αυτήν της εντιμότητας – honor στα αγγλικά ή honneur στα γαλλικά). Ο τίτλος (Ονόριο, τα ανομήματα ενός εγκληματία), όπως και όλο το έργο, παίζει με την ιδέα της τιμής, της ανομίας και του εγκλήματος. Όλα τα ονόματα που χρησιμοποιώ στους ήρωες στο κείμενό μου αυτό έχουν ετυμολογική σημασία και δεν είναι καθόλου τυχαία επιλεγμένα. Όλα αναφέρονται, παραπέμπουν ή συνειρμικά οδηγούν κάπου, πράγμα που δίνει μια ταυτότητα στον κάθε ρόλο.

Τι ήταν αυτό το οποίο πυροδότησε την έμπνευση για να δημιουργηθεί το σκοτεινό και μεσαιωνικό σύμπαν του έργου;

Με κέντριζε πολύ η ιδέα να γράψω ένα έργο πάνω στην αλήθεια και την εξαπάτηση. Σκέφτηκα, λοιπόν πως ένα χρονολογικό πλαίσιο όπως αυτό του Μεσαίωνα, θα αποτελούσε μια πολύ ενδιαφέρουσα βάση για την ανάπτυξη του συγκεκριμένου θέματος. Είναι μια πολύ μεγάλη ιστορική περίοδος όπου στη Δύση υπήρξε έντονη κινητικότητα (συνεχείς αλλαγές συνόρων, αυτοκρατόρων, Παπών, πόλεμοι, λοιμοί, δεισιδαιμονίες, σκοταδισμός) και αυτό χρησιμοποιήθηκε πολλές φορές προς το συμφέρον των ηγεμόνων ή γενικότερα των πιο πονηρών μυαλών. Πάντα με γοήτευαν τα έργα που αναφέρονταν στον Μεσαίωνα και δεν είναι τυχαίο πως παγκοσμίως οι συγγραφείς, αιώνες μετά, βρίσκουν σε αυτόν πρόσφορο έδαφος (Βίκτωρ Ουγκώ, Ιτάλο Καλβίνο, Εμμανουήλ Ροΐδης, Ουμπέρτο Έκο, Ζοζέ Σαραμάγκου κ.α.). Έπειτα, μιας και δεν αναφέρομαι σε μια συγκεκριμένη χρονολογία ή σε κάποια συγκεκριμένη χώρα της Ευρώπης, είχα τη δυνατότητα να γράψω ένα έργο με το αφηρημένο πλαίσιο που έχουν τα παραμύθια (κάποτε, σε μια χώρα πολύ μακριά…) και αυτό δίνει μια αίσθηση ασφαλείας στον θεατή, ώστε ασυνείδητα να του περάσει η παράσταση τα μηνύματά της.

Με τι τρόπο στοχεύετε η αλληλουχία των δράσεων να αναδείξει την υποκειμενικότητα του κάθε χαρακτήρα;

Το έργο και η παράσταση χωρίζεται σε τέσσερις πράξεις. Σε κάθε μία βλέπουμε την ιστορία από την οπτική άλλου ήρωα. Μπαίνουμε, στην ουσία, ως θεατές στον τρόπο που ο κάθε ήρωας αντιλαμβάνεται τη δική του αλήθεια και τον ακολουθούμε στα όσα βίωσε. Ωστόσο, μέσα στις σκηνές βλέπουμε χαρακτήρες με πολύ διαφορετικό τρόπο σκέψης, με εντελώς άλλη αντίληψη περί νόμου, ηθικής, αλήθειας και αξιών. Η σύγκρουση μεταξύ των χαρακτήρων είναι που προάγει τη δράση και αναδεικνύει τον κάθε ρόλο. Παρόλα αυτά, η παράσταση είναι γεμάτη ανατροπές και δεν είναι λίγοι οι χαρακτήρες που ξεδιπλώνονται σταδιακά και φανερώνουν πολύ αργά την προσωπικότητά τους.

Πόσο δυσδιάκριτα είναι τελικά στον Ονόριο τα όρια ανάμεσα στη θεατρική μαγεία και τον σκληρό ρεαλισμό;

Έχοντας ως θεατής μαγευτεί από τις παραστάσεις του Δημήτρη Μαυρίκιου και έχοντας αργότερα δουλέψει πολύ μαζί του, θέλω σε όσα κάνω να υπάρχει από τη μία έντονη θεατρικότητα και ατμόσφαιρα και από την άλλη ρεαλισμός και αλήθεια. Είναι ένας δύσκολος συνδυασμός, για τον οποίο δούλεψα πολύ και ως συγγραφέας και σκηνοθετικά με τον Λάζαρο Βαρτάνη (και την καταπληκτική βοηθό μας στη σκηνοθεσία Λιλή Νταλανίκα) και υποκριτικά́ με τους ηθοποιούς και εικαστικά με τους συντελεστές της παράστασης. Το αποτέλεσμα, κατά τη γνώμη μου, μας δικαιώνει όλους, αλλά τελικός κριτής και αποδέκτης είναι φυσικά το κοινό. Μέχρι στιγμής όσα άκουσα συνάδουν στο ότι επιτεύχθηκε ο στόχος και χαίρομαι πολύ για αυτό. Ο θεατρική μαγεία προκύπτει περισσότερο εικαστικά στην παράσταση και σκηνοθετικά, ενώ ο σκληρός ρεαλισμός έρχεται μέσα από τα νοήματα του έργου και την αλήθεια των ρόλων, που πολλές φορές είναι κυνική και απόλυτη.

Ο Ονόριο είναι ένα πολυπρόσωπο έργο. Ποιο είναι το κοινό στοιχείο που ενώνει τους χαρακτήρες; Και τι τους διαφοροποιεί;

Μετά τους δυο μονολόγους Φροσύνη και Πασού, ήθελα πάρα πολύ να γράψω ένα πολυπρόσωπο έργο. Είναι πολύ πιο απαιτητικό, αλλά είναι και μια πρόκληση! Το ίδιο ισχύει και σκηνοθετικά. Ως τώρα – πέρα από τρία αναλόγια στο Εθνικό Θέατρο – δεν είχαμε καταπιαστεί ως σκηνοθέτες με κάτι τόσο σύνθετο. Οι ήρωες αυτού του έργου έχουν πολύ διαφορετικό τρόπο σκέψης, αντίληψης και συμπεριφοράς. Ο καθένας ακολουθεί άλλο μονοπάτι προς την ευτυχία. Όμως, κάποιες φορές αυτά τα μονοπάτια διασταυρώνονται ή και συμπίπτουν για λίγο. Ενώ, δηλαδή, βαδίζουν μόνοι, συχνά ο ένας βοηθάει τον άλλον είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα. Όλοι τους επιδιώκουν την ευτυχία, λοιπόν, αλλά με άλλους τρόπους και με άλλα μέσα ο καθένας (κάποιος μέσω του Θεού, άλλος μέσω της συντροφικότητας, άλλος μέσω της εξουσίας κλπ.). Ένα ακόμη στοιχείο που έχουν όλοι και το διαπίστωσα στις πρόβες, άρα τρύπωσε χωρίς να το αντιληφθώ ανάμεσα στις λέξεις, είναι πως όλοι οι ήρωες στον Ονόριο είναι μόνοι, είτε από επιλογή είτε από τις συγκυρίες. Όλοι παλεύουν μόνοι τους αναζητώντας αυτό που θα δικαιώσει τις επιλογές, τις θυσίες και τις ελπίδες τους.

Υπάρχει τελικά «αλήθεια» στο έργο;

Αυτό είναι στην κρίση του κοινού. Εμείς από τη μεριά μας «το χρέος μας το κάναμε. Υπακούσαμε στους νονούς της σκηνής και η ιστορία ειπώθηκε».  Από εμένα προσωπικά στο κείμενο υπάρχει μόνο αλήθεια: θέματα και σκέψεις που με αφορούν και με προβληματίζουν, ερωτήματα που με βασανίζουν και τίθενται επί σκηνής. Στη δουλειά όλων μας πάνω στην παράσταση, εργαστήκαμε σκληρά και με εμμονή στις λεπτομέρειες, ώστε να είμαστε όσο πιο «αληθινοί και εμείς, στο ψέμα της σκηνής». Η αλήθεια, όμως, για τον καθένα μπορεί να διαφέρει. Αυτό συμβαίνει και στο έργο, όπου οι ρόλοι αφηγούνται αυτά που βιώνουν ως αλήθεια. Τη δική τους εκδοχή. Υπάρχει όμως μία και απόλυτη αλήθεια εντέλει; Αυτό θα μας το απαντήσετε εσείς μετά την παράσταση.

Στο έργο υπάρχει ένας άνθρωπος «κλειδί» που είναι παρών σε όλα όσα διαδραματίζονται. Με τι τρόπο η δράση και η ύπαρξη του εξυπηρετεί την εξέλιξη της πλοκής; 

Ο Ονόριο είναι ένα έργο και μια παράσταση γεμάτη ανατροπές. Θα σας προδώσω πάρα πολλά αν μιλήσω ανοιχτά για αυτόν τον άνθρωπο. Είναι σαν να μαρτυρήσω τον δολοφόνο ενός αστυνομικού μυθιστορήματος ή μιας ταινίας. Χωρίς να θέλω να κάνω την απάντηση ακόμη πιο θολή και μυστηριώδη, θα σας πω, πως δεν είναι ένας αλλά δυο οι ρολόι – κλειδί που είναι παρόντες σε όλα. Απλώς σε διαφορετικό επίπεδο ο καθένας. Θα ήθελα πάρα πολύ να το εξηγήσω κι άλλο, αλλά ειλικρινά θα πω πολλά που θα αφαιρέσουν όλο το σασπένς της παράστασης.

Τι είδους νόμους καταργεί ο μυστηριώδης αυτός άνθρωπος «κλειδί»;

Το έργο σε κάθε πράξη αναφέρεται στην κατάργηση και άλλου είδους νόμου. Στην πρώτη υπάρχει ο νόμος του Θεού, στη δεύτερη της πολιτείας, στην τρίτη πράξη ο νόμος ο κοινωνικός και στην τέταρτη ο ηθικός νόμος. Φυσικά, όλα αυτά μπλέκονται και δεν είναι τόσο καθαρά όσο τα περιγράφω τώρα και αυτό συμβαίνει γιατί και στη ζωή ο Θεός, η κοινωνία, η πολιτεία και η ηθική έχουν συχνά τους ίδιους νόμους και στοχεύουν στο ίδιο πράγμα. Όπως, λοιπόν, συμβαίνει πάντα, κάποιοι υπακούν στους νόμους, κάποιοι τους παραβαίνουν, ενώ υπάρχουν και άλλοι που τους εκμεταλλεύονται προς όφελός τους.

Υπάρχουν κοινά σημεία συνάντησης του έργου με τους μονολόγους Φροσύνη και Πασού;

Πρακτικά, κοινό σημείο είναι πως τα έγραψα εγώ, τα συνσκηνοθέτησα με τον Λάζαρο Βαρτάνη και πως και στα τρία παίζει η Σύνθια Μπατσή και έχει γράψει μουσική η Σίσσυ Βλαχογιάννη. Τώρα βεβαίως, έχουν μπει πολλοί ακόμη στην παρέα μας: η Μαίρη Ξένου, η Γεωργία Πιερρουτσάκου, ο Αλέξανδρος Καναβός, η Λιλή Νταλανίκα, ο Τάκης Λυκοτραφίτης, η Ηλένια Δουλαδίρη, η Ιωάννα Καλαβρού και η Μαρίνα Μαυρογένη. Και αυτή τη φορά παίζουμε με τον Λάζαρο και εμείς. Είναι πολύ όμορφο όταν τόσο πολλοί άνθρωποι αγκαλιάζουν το έργο σου και το όραμά σου με αγάπη, εμπιστοσύνη και αφοσίωση. Χρωστάω πολλά σε αυτούς τους ανθρώπους και τους ευχαριστώ από καρδιάς. Από άποψη ύφους και κειμένου, έχουν και τα τρία έργα ένα είδος θεάτρου εν θεάτρω. Στη Φροσύνη και στην Πασού (οι οποίες θα επαναληφθούν από Φεβρουάριο στο θέατρο Άβατον), βλέπουμε μια ηθοποιό που αυτοσχεδιάζει τη μια νύχτα πάνω στην Κυρα-Φροσύνη και την επόμενη πάνω στην Πασού. Στην ουσία δηλαδή βλέπουμε τον αυτοσχεδιασμό της, μέσα στον οποίο παρασύρεται και μπαίνει στους δυο αυτούς ρόλους. Στον Ονόριο έχουμε πάλι την μαρτυρία κάποιων ανθρώπων, οι οποίες ζωντανεύουν μπροστά στα μάτια τους και μπροστά στους θεατές. Υπάρχει και ο ρόλος του Μεσιέ Απλοντιζέ (ένας από τους ρόλους-κλειδιά που είπαμε παραπάνω) που επίσης φέρνει έντονα το θέατρο εν θεάτρω. Τώρα που το σκέφτομαι, υπάρχει και στα τρία έργα η μοναξιά στους ήρωες και η αναζήτηση της ευτυχίας, εάν υπάρχει.

Στο έργο υπάρχει μια πόλωση ανάμεσα στην ηθική και την εξαπάτηση. Οι ήρωες στον Ονόριο είναι τελικά θύματα της ηθικής ή θύτες της εξαπάτησης;

Υπάρχουν ρόλοι που είναι αθώα θύματα, ρόλοι που είναι θύτες, αλλά και ήρωες που είναι ταυτοχρόνως και τα δύο. Ένας ήρωας που είναι θύμα κάποιου, για έναν άλλο ρόλο είναι ο θύτης. Συχνά και στη ζωή τα θύματα γίνονται θύτες και το αντίστροφο, χωρίς φυσικά να είναι κανόνας αυτό. Όπως και στον Ονόριο έτσι και στη ζωή, πάντα θα υπάρχουν άνθρωποι που εκμεταλλεύονται τα πάντα και άνθρωποι που γίνονται έρμαια στα χέρια και τις βουλές άλλων. Οι θύτες συνήθως είναι πανούργοι ή έχουν εξουσία, και τα θύματα συχνά είναι σε τέτοια θέση, που κάνει πολύ δύσκολη την οποιαδήποτε αντίδραση, πράγμα το οποίο εκμεταλλεύονται οι θύτες. Σε ένα λογικό και φυσιολογικό πλαίσιο – δε μιλάω, εννοείται, για ποινικά αδικήματα ή εγκληματικές πράξεις – όλοι μας έχει τύχει, έστω και ασυνείδητα, να χειριστούμε μια κατάσταση ακόμη και κάποιον άνθρωπο και όλοι μας έχουμε εξαπατηθεί σε κάποιον βαθμό. Έτσι, και κάποιοι από τους ήρωες του έργου γίνονται σε στιγμές από θύτες, θύματα και αντιστρόφως.

Κείμενο: Στέφανος Παπατρέχας

Σκηνοθεσία: Λάζαρος Βαρτάνης – Στέφανος Παπατρέχας

Σκηνικά – Κοστούμια: Ηλένια Δουλαδίρη

Μουσική: Σίσσυ Βλαχογιάννη

Σχεδιασμός φωτισμών: Τάκης Λυκοτραφίτης

Επιμέλεια κίνησης: Μαρίνα Μαυρογένη

Βοηθός σκηνοθέτης – Φωτογραφίες – Trailer – Γραφιστικά: Λιλή Νταλανίκα

Βοηθός σκηνογράφου & ενδυματολόγου – Φροντιστής: Ιωάννα Καλαβρού

Μακιγιάζ φωτογράφησης & trailer: Έλενα Κοκκίνη

Επικοινωνία παράστασης: Μαριάννα Παπάκη – Νώντας Δουζίνας

Παραγωγή: ONORIO ΑΜΚΕ

Φωτογραφίες: Λιλή Νταλανίκα

Ερμηνεύουν:

Λάζαρος Βαρτάνης

Αλέξανδρος Καναβός

Σύνθια Μπατσή

Μαίρη Ξένου

Στέφανος Παπατρέχας

Γεωργία Πιερρουτσάκου

Δείτε το trailer:

https://www.youtube.com/watch?v=X64b3RTAcEA

Χώρος

Θέατρο Βαφείο – Λάκης Καραλής (Αγ. Όρους 16 & Κωνσταντινουπόλεως 115, Βοτανικός)

Πρώτη Παράσταση: 25/10/2021

Τελευταία Παράσταση: 14/12/2021

Διάρκεια: 135

Ημέρες & ώρες: Δευτέρα & Τρίτη στις 20.15

Εισιτήρια:  €14 κανονικό, €11 φοιτητικό, €7 ανέργων Προπώληση: Viva.gr **Επειδή η παράσταση έχει σκηνές γυμνού και σκηνές βίας, είναι ακατάλληλη για ανηλίκους**

Συνεντεύξεις