Με αφορμή την παράσταση «Παραλήπτης Άγνωστος», που ανέβηκε στο Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων, η σκηνοθέτης Νάντια Φώσκολου μιλάει στο The Greek Play Project για το ζήτημα της προσωπικής ευθύνης σε περιόδους κρίσεων.

Η νουβέλα «Παραλήπτης Άγνωστος», της  Αμερικανίδας συγγραφέως Kathrine Kressmann Taylor γράφτηκε και δημοσιεύτηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1938, λίγο πριν το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ξεπέρασε τα 50.000 αντίτυπα σε πωλήσεις στις ΗΠΑ, ενώ στη Γερμανία απαγορεύτηκε. Η επανέκδοσή της το 1995, με αφορμή την 50ή επέτειο της απελευθέρωσης από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης κι ένα χρόνο πριν από το θάνατο της Τέιλορ, ξανάφερε στο επίκεντρο την προφητική για την εποχή της νουβέλα, που έγινε πλέον διεθνές μπεστ σέλερ.

 Η νουβέλα αποτελείται από 19 επιστολές που ανταλλάσσουν δύο φίλοι, ο σαραντάχρονος Γερμανός Martin Schulse κι’ ο Εβραίος συνομήλικός του Max Eisenstein, ο οποίος έχει πολιτογραφηθεί Αμερικανός πολίτης. Ο ένας συνεχίζει να ζει στο Σαν Φραντσίσκο, ενώ ο άλλος επέστρεψε στο Μόναχο. Παράλληλα με την αλληλογραφία τους ο Χίτλερ αναρριχάται στην εξουσία. Το έργο αιχμαλωτίζει μια φιλία — και την ανθρωπότητα ολόκληρη — σε μια στιγμή ιστορικής μεταμόρφωσης. Καθώς ο Χίτλερ αναρριχάται στην εξουσία, η σχέση των δύο φίλων φθίνει ανεπανόρθωτα και καταλήγει στην προδοσία.

Η Νάντια Φώσκολου, σε συμπαραγωγή με τους καλλιτεχνικούς διευθυντές του Κέντρου Ελέγχου Τηλεοράσεων, τον Δημήτρη Αλεξάκη και την Φωτεινή Μπάνου, μετέφρασε και ανέβασε την ομώνυμη νουβέλα, σε μια παράσταση με πρωταγωνιστές τον Δημήτρη Αγαρτζίδη και τον Αλμπέρτο Φάις.

Γιατί όμως Kathrine Kressmann Taylor και πως έλαχε ο κλήρος στη Νάντια Φώσκολου να το μεταφράσει; «Ήταν ιδέα και πρόταση του Δημήτρη Αλεξάκη, ο οποίος γνώριζε αυτό το κείμενο από τη Γαλλία. Με τα παιδιά γνωρίστηκα στην Αθήνα. Αφορμή στάθηκε η παράσταση “Peninsula”, που ανέβασα στη Νέα Υόρκη στο πλαίσιο της διεξαγωγής του Fringe Festival. Το σύγχρονο έργο του βραβευμένου δραματουργού Nathan Wright αφορούσε τις περιπέτειες ενός   νεαρού μετανάστη από τις παραγκουπόλεις του Ρίο Ντε Τζανέιρο σε ένα φαινομενικά φιλήσυχο θέρετρο του Μίτσιγκαν. «Το έργο αυτό αποτέλεσε την αφετηρία της συνεργασίας μου με τους ιδιοκτήτες του Κέντρου Ελέγχου Τηλεοράσεων. Αποφασίσαμε να ανεβάσουμε το έργο “ Peninsula ” στη Ελλάδα, αλλά λόγω έλλειψης των κατάλληλων οικονομικών προδιαγραφών, ο Δημήτρη Αλεξάκης μου πρότεινε να διαβάσω το κείμενο της Τέιλορ. Με το που το διάβασα, το ερωτεύτηκα. Το κείμενο με συνεπήρε. Είναι ένα καλογραμμένο έργο, μια καλοφτιαγμένη ιστορία με γεωμετρική αρμονία, δομημένη με κινηματογραφικό σασπένς». Το κείμενο γοήτευσε τη Νάντια Φώσκολου συνολικότερα σαν έργο τέχνης και η φόρμα του αποτέλεσε μια πρόκληση για την ίδια, «το γεγονός ότι δεν είναι ένα καθαρό θεατρικό έργο, αλλά επιστολές, με προκάλεσε να ανακαλύψω το πώς μπορείς να το κάνεις παράσταση. Έτσι λοιπόν, μια ομάδα νέων επαγγελματιών, εξειδικευμένων στο αντικείμενο τους, ξεκίνησε να συνεργάζεται με στόχο να κερδίσει αυτό το στοίχημα. Με μηδαμινό μπάτζετ και με οδηγό την αγάπη και το πάθος για το θέατρο, όλοι οι συντελεστές δόθηκαν ολόψυχα στην παραγωγή αυτής της παράστασης».

Στο αιχμηρό και προφητικό κείμενο για τις απαρχές του Τρίτου Ράιχ, την άνοδο του ναζισμού και τη διείσδυση της εθνικοσοσιαλιστικής ιδεολογίας στις συνειδήσεις, η σκηνοθέτης της παράστασης διακρίνει ένα προφανές κοινωνικό-πολιτικό πλαίσιο που έχει να κάνει και με τη σημερινή επικαιρότητα στην Ελλάδα. Τονίζει, όμως, πως «πρέπει κανείς να είναι προσεχτικός στις αναλογίες. Νομίζω πως το πιο καθαρό στοιχείο που σου δίνει η ιστορία κ που μπορεί να σε κάνει να αναρωτηθείς γα το σήμερα, για το τι μπορεί να συμβεί σε έναν άνθρωπο σήμερα, είναι το πως μπορεί κανείς να μεταμορφωθεί βήμα-βήμα, αποκηρύσσοντας τις παλιές του ιδεολογίες και τις παλιές του σχέσεις. Ο Μάρτιν, για παράδειγμα, ξεπερνώντας τις αρχικές του επιφυλάξεις που έχει καταγράψει σε ένα από τα πρώτα γράμματά του, καταλήγει να υιοθετεί τις απόψεις του Χίτλερ και μετατρέπεται με βίαιο τρόπο, αλλά όχι παρά τη θέλησή του, σε υμνητή του Χίτλερ».

Το κείμενο περιγράφει την εξέλιξη ενός φιλελεύθερου αστού σε φανατικό υπερασπιστή του ναζιστικού κινήματος. Περιγράφει το ναζισμό ως κίνημα που συγκλονίζει τη γερμανική συνείδηση, αναδεικνύοντας τους τρόπους, με τους οποίους ο δυναμισμός του ναζιστικού κόμματος παρέσυρε ανθρώπους της αστικής και μικροαστικής τάξης, στους κόλπους του. «Πρόκειται για ένα δριμύ κατηγορώ εναντίον του ναζισμού. Βλέποντας την παράσταση ο θεατής αντιλαμβάνεται αμέσως την επικαιρότητα του έργου, καθώς παρουσιάζει τις  συνθήκες που μπορούν να οδηγήσουν στην άνοδο ενός ναζιστικού κόμματος στην εξουσία και πως ο καθένας από εμάς μπορεί να πέσει υπό την επήρεια τέτοιων ιδεολογιών. Παρόλο αυτά, αναζητούσα τη δεύτερη ανάγνωση του κειμένου. Έκανα την αντίστροφη άσκηση στον εαυτό μου ως σκηνοθέτη. Έστω ότι για κάποιο  λόγο τα ποσοστά της ΧΑ πέφτουν και η ακροδεξιά ιδεολογία εξαφανίζεται από το πολιτικό προσκήνιο, τι είναι αυτό που κάνει το κείμενο κλασικό, ποια είναι η ουσία του αν θέλουμε να αφήσουμε κατά μέρος τη ναζιστική ιδεολογία; Η ουσία του κειμένου είναι η προδοσία μιας άδολης φιλίας  και το στοιχείο της ευθύνης για τις πράξεις μας. Το βασικό στοιχείο του έργου είναι το ζήτημα της προσωπικής ευθύνης του καθενός για τις πράξεις του. Είναι να αναλαμβάνει κανείς την ευθύνη των πράξεων του και ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης. Ο καθένας από εμάς κρίνεται ως άνθρωπος για τις επιλογές  που κάνει σε μια δεδομένη στιγμή».

Το έργο «Παραλήπτης Άγνωστος» ανέβηκε για οκτώ παραστάσεις στο Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων. Χάρη στην ιδιαίτερη επιτυχία που γνώρισε, οι συντελεστές της παράστασης θα επιδιώξουν να ξανανέβει το Φθινόπωρο.

Λίγα λόγια για το Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων

Το Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων αποτελεί ένα χώρο τέχνης, ο οποίος βρίσκεται στην καρδιά της Κυψέλης. Στο εργαστήρι όπου τεχνίτες συναρμολογούσαν τη δεκαετία του 70’ ασπρόμαυρες τηλεοράσεις, οι καλλιτεχνικοί διευθυντές του χώρου, Δημήτρης Αλεξάκης και Φωτεινή Μπάνου κάνουν το όνειρο τους για ένα αρμονικό ταίριασμα τεχνών και καλλιτεχνών από όλο τον κόσμο, πραγματικότητα. Με όραμα τη συνάντηση, μέσω της τέχνης, διαφορετικών πολιτισμών, επέλεξαν τη γειτονιά της Κυψέλης, μιας περιοχής με ιδιαίτερα πολυπολιτισμικό χαρακτήρα, για να ανεβάσουν έργα που δεν έχουν ξανανεβεί στην Ελλάδα, να ανακαλύψουν καινούργιους τρόπους γραφής και νέες μίξεις τεχνών.

Η ταυτότητα της παράστασης

Μετάφραση- Σκηνοθεσία: Νάντια Φώσκολου

Σκηνογραφία-Video Design: Μικαέλα Λιακατά

Σχεδιασμός φωτισμών: Βασίλης Κλωτσοτήρας

Ενδυματολόγος: Βασιλική Σύρμα

Παίζουν: Δημήτρης Αγαρτζίδης, Αλμπέρτο Φάις

Συνεντεύξεις