της Μαρίας Καρανάνου
«Δεν υπάρχει τίποτε χειρότερο από το ψέμα», λέει ο Βαρώνος Μυνχάουζεν και το εννοεί! Γιατί ο Βαρώνος πιστεύει στις ιστορίες που πλάθει με όλη του την ψυχή! Ο εκκεντρικός Βαρώνος που οι ιστορίες του έχουν εμπνεύσει συγγραφείς, ποιητές και εικονογράφους, συνεχίζει να μας συγκινεί με την αλήθεια των ψευδαισθήσεων του. Οι ιστορίες του έχουν μεταφερθεί στη σκηνή και στον κινηματογράφο, ενώ ο ίδιος έχει εμπνεύσει και αγαπηθεί από μικρούς και μεγάλους όσο λίγοι ήρωες.
Ο διάσημος αυτός ήρωας βασίζεται σε ένα ιστορικό πρόσωπο: ο πραγματικός Βαρώνος Κάρολος Φρειδερίκος Ιερώνυμος φον Μυνχάουζεν γεννήθηκε το 1720 στο Αννόβερο της Γερμανίας. Έζησε μια ζωή πλούσια σε εμπειρίες, ταξίδεψε πολύ και πολέμησε ως μισθοφόρος της ρωσικής αυτοκρατορίας στον ρωσοτουρκικό πόλεμο. Λέγεται ότι μετά την αποστρατεία του έγινε γνωστός στον κύκλο των φίλων του για τις διηγήσεις του καθώς εξιστορούσε τις περιπέτειές του μέσα από μια εντελώς … προσωπική αντίληψη της πραγματικότητας.
Ο Βαρώνος Μυνχάουζεν αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τον Γερμανό συγγραφέα Rudolf Erich Raspe ο οποίος πρώτος μετέφερε κάποιες από τις περίφημες ιστορίες του στο χαρτί δημιουργώντας τον θρυλικό πια σήμερα ομώνυμο ήρωα. Ο ίδιος ο Βαρώνος ωστόσο δεν φαίνεται να εκτίμησε ιδιαίτερα την μετατροπή και την ανάδειξή του σε λογοτεχνικό ήρωα και φημολογείται ότι ίσως για τον λόγο αυτό ο Ράσπε δεν υπέγραψε ποτέ την έκδοση του βιβλίου. Οι ιστορίες πάντως του Ράσπε που πρωτοεκδόθηκαν στα αγγλικά έγιναν σύντομα πολύ δημοφιλείς και μεταφράστηκαν σε αρκετές ευρωπαϊκές γλώσσες. Παρά το γεγονός πως προορίζονταν για ενήλικο αναγνωστικό κοινό αγαπήθηκαν ιδιαίτερα από τα παιδιά. Οι συναρπαστικές περιπέτειες άλλωστε, οι αστείοι ήρωες, το φανταστικό στοιχείο, το χιούμορ είναι στοιχεία που ελκύουν όσο τίποτα άλλο το παιδικό κοινό…
Η παράσταση που έστησε ο έμπειρος στο θέατρο για παιδιά Δημήτρης Δεγαϊτης στο Θέατρο Τέχνης στηρίζεται σε αυτά ακριβώς τα στοιχεία που τα παιδιά αγαπούν πολύ. Πρωταγωνιστής ο άφοβος και ακούραστος Βαρώνος Μυνχάουζεν και δίπλα του οι τέσσερις φίλοι του, που είναι ο καθένας με τον τρόπο του μοναδικοί: Ο Ακούεφ ακούει καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο στον κόσμο, ο Μπλαμπλάς βλέπει καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο, ο Ήφαιστος είναι ο πιο δυνατός και ο Μπέμπης ο πιο γρήγορος άνθρωπος στον κόσμο! Μαζί ζούνε απίστευτες περιπέτειες που ο Δεγαϊτης μεταφέρει στη σκηνή σε μια παράσταση που στόχο έχει να πυροδοτήσει την φαντασία των παιδιών χωρίς να βασίζεται σε εύκολες λύσεις και τεχνικές εντυπωσιασμού. Ακριβώς στο ίδιο πνεύμα κινείται και η διασκευή της Άνδρης Θεοδότου που βασίστηκε στην διάσημη εκδοχή του Γερμανού ποιητή Gottfried August Bürger. Σκηνοθεσία και διασκευή βαδίζουν χέρι χέρι και είναι σαφές ότι ακούμε ένα κείμενο απόλυτα εναρμονισμένο με την σκηνοθετική σύλληψη ή ότι βλέπουμε μια σκηνοθεσία απόλυτα συνυφασμένη με τον τόνο της διασκευής. Ωστόσο κάπου εδώ χάθηκε και το στοίχημα. Τα επεισόδια της πλοκής απογυμνώθηκαν σε μία αλλεπάλληλη διαδοχή γεγονότων που δεν αφήνουν ούτε λεπτό στα παιδιά να ανασάνουν, να σκεφτούν, να ανασυνθέσουν το πορτραίτο του Μυνχάουζεν, να τον καταλάβουν σαν ήρωα και να ταξιδέψουν μαζί του. Και είναι κρίμα γιατί ο Βαρώνος είναι ένα πολύ ενδιαφέρον πρόσωπο: ένας γενναίος και ευγενής στρατιώτης της ζωής, που αντιμετωπίζει με απολύτως φυσικό τρόπο τα πλέον παράλογα συμβάντα, που έχει δίψα για μάθηση, αγάπη για την καλοπέραση και μία μοναδική ικανότητα να απολαμβάνει τη ζωή. Και όλα αυτά ιδωμένα μέσα από ένα πρίσμα χιούμορ και μια χροιά κοινωνικής σάτιρας – μια πτυχή που εδώ απουσιάζει εντελώς. Δυστυχώς όμως, ενώ έχουμε μια παράσταση που τα βασικά συστατικά της είναι καλά το τελικό αποτέλεσμα δεν την δικαιώνει κυρίως λόγω της προβληματικής σκιαγράφησης του κεντρικού ήρωα: ο Βαρώνος χάνει την πραγματική του υπόσταση και μετατρέπεται σε μια αδιάφορη καρικατούρα.
Το σκηνικό (Πάρις Μέξης & Μαντω Ψυχουντάκη) – όλο κι όλο δύο τραπέζια και ένα πλούσιο λευκό ύφασμα – έξυπνα αφαιρετικό και λιτό μεταμορφώνεται συνέχεια: γίνεται άλογο, πλοίο, αερόστατο, θρόνος ή …και κανόνι. Όλες αυτές οι μεταμορφώσεις βασίζονται στις μαγικές υποκριτικές ικανότητες των ηθοποιών που ακούραστοι μέσα στα όμορφα λειτουργικά κοστούμια πραγματικά κεντούν και υπηρετούν με πάθος τους ρόλους τους με αστείρευτη διάθεση και κέφι,. Οφείλουμε να τους αναφέρουμε ονομαστικά: Μενέλαος Χαζαράκης, Δημοσθένης Φίλιππας, Ορέστης Καρύδας, Αυγουστίνος Κούμουλος, Κωνσταντίνος Ευστρατίου, Δώρα Xουρσανίδου και Χρυσαλένα Χριστοπούλου.
Αξίζει να σταθούμε στην μουσική του Νίκου Τσέκου και στην επιμέλεια της κίνησης της Μαρίζας Τσίγκου – με τη ζωντάνια τους είναι σαφώς από τα ισχυρά ατού της παράστασης.
Απόψεις