Στον Μάκβεθ κάθε πράξη περιστρέφεται γύρω από έναν συγκεκριμένο θεματικό πυρήνα. Διαβάζοντας το έργο γίνεται ξεκάθαρο γιατί υπάρχει αυτός ο διαχωρισμός σε πράξεις, ποια είναι η εσωτερική σύνδεσή τους και ποια η ειδοποιός διαφορά τους· ακόμη είμαστε σε θέση να δούμε ποια είναι η μηχανική εκείνη που γεννά τις πράξεις, που κάνει δηλαδή την κάθε μία να εκπορεύεται από την προηγούμενή της.
Αν στην πρώτη πράξη το κεντρικό θεματικό μοτίβο είναι η αφύπνιση της ακατάσχετης φιλοδοξίας, στη δεύτερη, μέσα από λογικές αλληλουχίες, έχουμε τον μετασχηματισμό και εκφυλισμό του πρώτου εκείνου θέματος στην τρισχειρότερη εκδοχή του. Ο θεματικός πυρήνας της δεύτερης πράξης στον Μάκβεθ είναι η προδοσία, ζήτημα που αποδεικνύεται κομβικής σημασίας για όλη την τραγωδία. Η αχαλίνωτη φιλοδοξία όσο βρίσκεται κρυμμένη και αφανέρωτη δεν βλάπτει κανέναν. Όταν εξωτερικευτεί όμως μπορεί να σπείρει τον όλεθρο. Με αυτή την έννοια μετασχηματίζεται σε μια χειρότερη εκδοχή της. Εξωτερικεύεται και παίρνει το πρόσωπο του τέρατος· στην προκειμένη περίπτωση του ίδιου του Μάκβεθ.
Τα σημεία καμπής της πλοκής (plot points) μέσα από τα οποία εκφράζεται το θέμα είναι τα εξής:
1) Δολοφονείται ο βασιλιάς Ντάνκαν.
2) Ο Μάκβεθ φορτώνει τη δολοφονία στους φρουρούς του και τους εκτελεί αμέσως.
3) Οι γιοι του Ντάνκαν φεύγουν κρυφά από το παλάτι του Μάκβεθ γιατί φοβούνται για τη ζωή τους (η ξαφνική φυγή τους τούς καθιστά ύποπτους φόνου).
4) Ο Μάκβεθ στέφεται βασιλιάς.
Πρόκειται για μια εμφανώς μικρή και γρήγορη πράξη (πράγμα που παρατηρείται σε όλες της πράξεις που απαρτίζουν τη μέση του έργου, δηλαδή τη δεύτερη, την τρίτη και την τέταρτη). Με τη δολοφονία του βασιλιά Ντάνκαν σηματοδοτείται το «σημείο από όπου δεν υπάρχει γυρισμός» για τον Μάκβεθ. Από δω και πέρα ο τραγικός ήρωας δεν μπορεί να επιστρέψει στην προτέρα κατάστασή του. Επίσης έχει ήδη ενεργοποιηθεί ένα ντόμινο αντιδράσεων που δείχνουν ότι οι επιπτώσεις του εγκλήματός του θα είναι πολλές και οδυνηρές.
Στην τρίτη πράξη καταφθάνουν οι τύψεις. Είναι ένα ενδιαφέρον πισωγύρισμα στην καταστροφική πορεία του Μάκβεθ που ενισχύει την αληθοφάνεια του χαρακτήρα και αυξάνει την τραγικότητά του. Οι τύψεις εμφανίζονται με τη μορφή τρέλας και οδηγούν την πλοκή σε ένα από τα πιο χαρακτηριστικά midpoint που υπάρχουν στην παγκόσμια λογοτεχία. Μπορεί ο Μάκβεθ να είναι βασιλιάς, να έχει πετύχει δηλαδή τον στόχο του, αλλά κοντεύει να τρελαθεί. Βασιλεύει μέσα στον φόβο και την παράνοια. Το κόστος για αυτό που κέρδισε είναι ανυπολόγιστο. Τώρα αποδεικνύεται ότι αυτό που επιζητούσε διακαώς, ο δραματουργικός του στόχος, μένει μετέωρος και μετατρέπεται σε εφιάλτη για τον ίδιο.
Τα σημεία καμπής της πλοκής είναι τα ακόλουθα σε αυτή την τρίτη πράξη:
1) Ο στρατηγός Μπάνκο, πρώην φίλος του Μάκβεθ τον υποψιάζεται, και ο δεύτερος βάζει δυο φονιάδες να τον σκοτώσουν, όπως και τον γιο του.
2) Οι φονιάδες σκοτώνουν τον Μπάνκο, αλλά ο γιος του ξεφεύγει.
3) Εμφανίζεται στο γιορτινό τραπέζι του Μάκβεθ το φάντασμα του Μπάνκο. Τύψεις, φόβος και παράνοια χτυπάνε απότομα τον Μάκβεθ και τον φέρνουν στα όρια της κατάρρευσης.
Αξιοσημείωτο είναι το πώς επικοινωνεί η μέση με το τέλος του έργου. Τα δυο μαζί σχηματίζουν ένα τρομακτικό δίπολο τρέλας και θανάτου. Ένας άλλος συγγραφέας θα επέλεγε ως midpoint, ως κεντρικό σημείο της πλοκής και θεμέλιο λίθο όλης της ιστορίας δηλαδή, τη στέψη του Μάκβεθ. Ο Σαίξπηρ δεν κάνει το αναμενόμενο: τον βάζει να είναι βασιλιάς εν μέσω παραισθήσεων. Δείχνοντας τα ευάλωτα σημεία του χαρακτήρα βοηθάει τον αναγνώστη/θεατή να ευθυγραμμιστεί πάλι με τον Μάκβεθ. Ακόμα και ο χείριστος μυθοπλαστικός χαρακτήρας όταν βρίσκεται σε τροχιά πτώσης κερδίζει τη συμπάθεια του κοινού. Και εδώ χρειάζεται λίγη ενσυναίσθηση γιατί το έργο απέχει πολύ ακόμα από το να ολοκληρωθεί. Χωρίς αυτό το πέρασμα από τη ζώνη της συμπάθειας, ο θεατής τείνει να αποσυνδεθεί εντελώς από έναν τόσο «κακό» χαρακτήρα. Σε μια τέτοια περίπτωση όλο το μυθοπλαστικό κατασκεύασμα κινδυνεύει να διαλυθεί.
Όπως αναφέραμε, δεύτερη, τρίτη και τέταρτη πράξη στο ελισαβετιανό θέατρο αποτελούν τη μέση του έργου. Παραδοσιακά η μέση είναι το πιο δύσκολο κομμάτι για να γραφτεί. Μια αληθινή terra incognita, τόσο για τους ήρωες όσο και για τον συγγραφέα που γράφει την ιστορία.
Η μέση του έργου αποτελεί μια αχαρτογράφητη επικράτεια όπου ο ήρωας μπαίνει χωρίς να ξέρει, καλά καλά, προς τα που οδεύει. Είναι το σημείο όπου ο ήρωας βγαίνει από το comfort zone του.
Έχουμε, ουσιαστικά, την είσοδο του ήρωα σε έναν καινούργιο κόσμο, τους κανόνες και τους νόμους του οποίου δεν γνωρίζει. Έναν κόσμο που βρίθει από συμβολικές παγίδες, φαινομενικά ανυπέρβλητα εμπόδια, επιπλοκές, προβλήματα, επιτυχίες ή αποτυχίες, φοβερές δοκιμασίες. Ανάμεσα σε όλους αυτούς τους σημαντικούς αφηγηματικούς σταθμούς δεσπόζει ένα κεντρικό αφηγηματικό συμβάν, όπως αναφέραμε, το midpoint. Αυτό, όπως προδίδεται από την αγγλική ορολογία, είναι ένα κορυφαίο γεγονός της πλοκής που βρίσκεται ακριβώς στη μέση της ιστορίας και σηματοδοτεί μια μεγάλη αλλαγή είτε όσον αφορά την πλοκή, είτε όσον αφορά τον χαρακτήρα, είτε έχει να κάνει με την κατανόησή μας για το όλο έργο. Στον Μάκβεθ το midpoint εκφράζεται με την εμφάνιση του φαντάσματος του Μπάνκο και μας δείχνει την αλλαγή που επέρχεται στον πρωταγωνιστικό χαρακτήρα. Σηματοδοτεί επίσης ξεκάθαρα την αρχή του τέλους του.
Στην τέταρτη πράξη βλέπουμε την αλαζονεία του κακού. Οι τύψεις ξεπερνιούνται με μια βουτιά στις ψευδαισθήσεις. Με την ψευδή προφητεία που εισπράττει ο Μάκβεθ από τις μάγισσες, παίρνει πάλι τα πάνω του (μικρή νίκη) ωστόσο ψυχανεμιζόμαστε τη δραματική ειρωνεία. Ο ήρωας είναι τυφλωμένος από το πάθος του. Δεν βλέπει ότι η ώρα της κρίσης πλησιάζει. Στην ουσία ο χαρακτήρας μένει προσκολλημένος στο ψέμα του. Παρά την ευκαιρία που του δόθηκε στην προηγούμενη πράξη να απεγκλωβιστεί από τη διαστρεβλωμένη οπτική που έχει πάνω στα πράγματα, αυτός, με νέα ορμή συνεχίζει ακάθεκτος τον κατήφορο. Το ψέμα στο οποίο πιστεύει ο χαρακτήρας είναι συνήθως μια πολύ βραδυφλεγής καύσιμη ύλη που κινεί το δράμα από την αρχή μέχρι το τέλος του. Ενεργοποιείται σε ένα από τα αρχικά plot points: το inciting incident ή το Κάλεσμα, όπως λέγεται , και γιγαντώνεται καθώς ο ήρωας προχωράει μέσα στην πλοκή.
Έτσι, εδώ είναι σαν να έχουμε ένα καινούργιο inciting incident:
1) Ο Μάκβεθ ξανασυναντάει τις μάγισσες και του δίνουν έναν καινούργιο χρησμό που λέει ότι είναι άτρωτος μέχρι να κινηθεί εναντίον του το δάσος του Μπέρναμ.
2) Ο Μακντόφ (ευγενής) φεύγει ξαφνικά για την Αγγλία. Ο Μάκβεθ απειλεί ότι θα ξεκληρίσει την οικογένειά του.
3 Η οικογένεια του Μακντόφ εκτελείται.
4) Μάλκολμ (ο γιος του βασιλιάς Ντάνκαν) και Μακντόφ συνωμοτούν από την Αγγλία κατά του Μάκβεθ. Θέλουν να πάρουν εκδίκηση.
Η πέμπτη και τελευταία πράξη είναι μεγάλη και ολισθηρή. Εδώ παρατηρείται ιδιαίτερη πυκνότητα γεγονότων κάτι που δίνει την ψευδαίσθηση ότι ο δραματικός χρόνος συστέλλεται. Επίσης σε αυτήν κλείνουν και οι υποπλοκές (subplots) που εξελίσσονταν παράλληλα με τη βασική πλοκή καθ’ όλη την έκταση του δεύτερου μέρους. Τίποτα δεν μένει αναπάντητο. Τίποτα δεν μένει ανοιχτό. Σε αντίθεση με τις πράξεις του κέντρου λοιπόν εδώ έχουμε συσσώρευση από plotpoints. Ο κλοιός γύρω από τον πρωταγωνιστή σφίγγει και έρχεται η τελική σύγκρουση που θα τα κρίνει τα πάντα. Όλα τα προηγούμενα αφηγηματικά κομμάτια υπάρχουν για να φτάσουμε εδώ. Έχουμε την κλιμάκωση και τη λύση του δράματος.
Μπορούμε να μετρήσουμε συνολικά οχτώ μεγάλα γεγονότα της πλοκής στην πέμπτη πράξη:
1) Η Λαίδη Μάκβεθ υπνοβατεί και παραμιλάει για τους φόνους. Την ακούν διάφοροι αυλικοί.
2) Ο αντίπαλος στρατός έχει στρατοπεδεύσει στο δάσος του Μπέρναμ.
3) Οι αξιωματικοί του Μάκβεθ τον εγκαταλείπουν.
4) Οι αντίπαλοι στρατιώτες κόβουν κλαδιά από το δάσος του Μπέρναμ για καμουφλάζ.
5) Η Λαιδη Μάκβεθ αυτοκτονεί.
6) Αγγελιοφόροι πληροφορούν τον Μάκβεθ ότι το δάσος του Μπέρναμ κινείται εναντίον του.
7) Ο Μακτνόφ πολεμά με τον Μάκβεθ και τον αποκεφαλίζει.
8) Ο Μάλκολμ στέφεται νόμιμος βασιλιάς της Σκοτίας.
Το πρώτο και το τελευταίο μέρος της τραγωδίας είναι μικρότερα σε έκταση συγκριτικά με τη δεύτερο (που αποτελείται όπως είδαμε από τρεις πράξεις).
Το φάσμα της θεματικής διαμόρφωσης που εκφράζεται μέσα από τη διαδοχή των πράξεων, αντικατοπτρίζεται οργανικά τόσο στον εσωτερικό κόσμο του ήρωα όσο και στην συμπεριφορά του. Ο Μάκβεθ στο ξεκίνημα του έργου μοιάζει με έναν κλασικό θετικό ήρωα, που παίρνει όμως γρήγορα τον στραβό τον δρόμο. Ξεκινάει ως στρατηγός που θριάμβευσε στον πόλεμο και επιστρέφει νικητής στην πατρίδα του, με τον βασιλιά να του επιδαψιλεύει καινούργια αξιώματα και τιμές. Έχει όμως ένα ελάττωμα: είναι πολύ φιλόδοξος. Και αυτό το ελάττωμα βγαίνει στην επιφάνεια μέσα από την επενέργεια μιας σχεδόν μεταφυσικής παρέμβασης (της προφητείας των τριων μαγισσών). Καταλήγει ένας βασιλιάς που βρίσκεται σε συνεχή τροχιά πτώσης. Όλοι τον μισούν και εκείνος δεν εμπιστεύεται κανέναν. Όταν ακόμα και η ίδια η Λαίδη Μάκβεθ βγαίνει οικειοθελώς από το δραματικό τερέν, ο Μάκβεθ συνειδητοποίει την τεράστια μοναξιά του και αποδέχεται τη μοίρα και τη δίκαιη τιμωρία του.
Ο Christopher Booker στο βιβλίο του The Seven Basic Plots βλέπει ότι σε πολλά πρότυπα πλοκής το κεντρικό μέρος του έργου χωρίζεται σε δύο τμήματα: το στάδιο του ονείρου και το στάδιο του εφιάλτη. Στο πρώτο ο ήρωας καταγάγει μικρές και μεγάλες νίκες και κατατροπώνει την ανταγωνιστική δύναμη, η οποία όμως δεν έχει δείξει ακόμα το εύρος των δυνατοτήτων της. Λέγεται στάδιο του ονείρου διότι ο ήρωας πετυχαίνει, έστω και πρόσκαιρα, αυτό που θέλει. Συνήθως πρόκειται για πύρρειο νίκη. Διότι στο στάδιο του εφιάλτη που ακολουθεί, θα αντιστραφεί εντελώς η κατάσταση. Η ανταγωνιστική δύναμη θα αποδειχτεί πολύ πιο κραταιή και ο κεντρικός ήρωας θα φτάσει στη κλιμάκωση της τελευταίας πράξης χωρίς πολλές ελπίδες να τα καταφέρει.
Το μοντέλο αυτό βρίσκει εφαρμογή στον Μάκβεθ, ακόμα και αν η ιστορία του δεν μιλάει για έναν κλασικό θετικό ήρωα. Αν ο Μάκβεθ ήταν καλός, θα σωζόταν πιθανόν την τελευταία στιγμή μέσα από ένα μοτίβο που ο Booker ονομάζει “the thrilling escaping from death”, και είναι τόσο συχνό σε ιστορίες και ταινίες δράσης ώστε είμαστε όλοι εξοικειωμένοι μαζί του. Το μοτίβο αυτό εντοπίζεται πάντα στην κορύφωση της τελευταίας πράξης. Στον Μάκβεθ φυσικά δεν ανοίγει αυτό το παραθυράκι σωτηρίας. Η τραγωδία ακολουθεί το μοντέλο της συνεχούς πτώσης του κεντρικού ήρωα μέχρι τον τελικό του αφανισμό.