Ο Σάκης Σερέφας αποτελεί μια ιδιαίτερα ζωντανή παρουσία στον χώρο της λογοτεχνίας. Διαρκώς σε κίνηση από το ένα είδος στο άλλο – από την ποίηση στην πεζογραφία και το θέατρο – δεν παύει να μας εκπλήσσει με το προσωπικό του στυλ γραφής.
Πρόθεσή του να διηγηθεί ιστορίες με πρωταγωνιστές ανθρώπους που βαδίζουν δίπλα μας στο περιθώριο της ζωής, αφού, όπως ομολογεί ο συγγραφέας στο Λιωμένο βούτυρο «.. όλοι υπάρχουμε μέσα από τις ιστορίες των άλλων για εμάς. Μέσα σε μια μεγάλη ιστορία υπάρχουμε όλοι. Μια ιστορία που δεν την μαθαίνουμε ποτέ ολόκληρη», ενώ στο έργο Αποστολή στη γη ο Κας μονολογεί «Θέλω να μοιάσω κι εγώ σε κάποια ιστορία. Όπως κάνουν οι άνθρωποι. Όλοι τους μοιάζουν σε κάποια ιστορία. Βρίσκουν από μια και μπαίνουν μέσα της. Κι έτσι ο καθένας έχει να λέει ιστορίες για τον άλλο. Κάνει κρύο άμα είσαι έξω από τις ιστορίες τους».
Στο επίκεντρο των ιστοριών του βρίσκεται ο άνθρωπος και η συμπεριφορά του. Ο Σερέφας είναι ένας εκπληκτικός παρατηρητής της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Δεν είναι τυχαίο ότι σε ένα από τα πρώτα του θεατρικά κείμενα το Αποστολή στη γη, το θέμα του είναι ακριβώς αυτό η καταγραφή, η παρατήρηση και η αποκωδικοποίηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Όπως αναφέρεται στην εισαγωγή του έργου, ο Κας και η Φος, δύο εξωγήινα όντα έρχονται στον κόσμο των γήινων ανθρώπων – σκοπός τους είναι «η μελέτη και η καταγραφή της ανθρώπινης συμπεριφοράς, καθώς και η διερεύνηση της δυνατότητας προσαρμογής των εξωγήινων σε αυτήν». Από τις πιο απλές δράσεις, το ντύσιμο, μια βόλτα στην εξοχή, την παραλία και την πόλη, τις συναντήσεις τους με γήινους, τα ψώνια για το τραπέζι, την παρακολούθηση μιας θεατρικής παράστασης μέχρι το να προσπαθήσουν να δημιουργήσουν μια ανάμνηση και να ζήσουν ένα ερωτικό ραντεβού, η ανθρώπινη συμπεριφορά αποδομείται και οι σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους απογυμνώνονται. Με τρόπο καυστικό ο συγγραφέας σαρκάζει τη σύγχρονη κοινωνία και μας κάνει να αναρωτηθούμε ακόμα και για τις πιο συνηθισμένες δράσεις μας.
Μια σπουδή πάνω στην ανθρώπινη συμπεριφορά είναι και ο μονόλογος Σεμινάριο βλακείας που γράφεται λίγο μετά την Αποστολή στη γη. Ο Σερέφας εδώ ξεκινώντας από μια τραυματική σχολική εμπειρία του αφηγητή που ξυπνά μνήμες σε όλους προσπαθεί να κατανοήσει και να ερμηνεύσει πως οι συμπεριφορές των άλλων ανθρώπων διαμορφώνουν και καθορίζουν αυτό που είμαστε. Καταπιάνεται μ’ έναν από τους μεγαλύτερους φόβους που κατοικούν κρυμμένοι μέσα μας: τον κίνδυνο να μας χαρακτηρίσουν ανόητους. Παράλληλα, ο συγγραφέας διεισδύει βαθιά στις ανασφάλειες και στους ρόλους που καθημερινά επινοούμε για να επιβιώσουμε αλώβητοι απέναντι στην σκληρότητα των άλλων. Σαρκάζοντας τα στερεότυπα που μας επιβάλλονται σε κοινωνικό αλλά και προσωπικό επίπεδο ο μονόλογος λειτουργεί σχεδόν απελευθερωτικά καθώς η βλακεία – η ανθρώπινη συμπεριφορά έξω από το αναμενόμενο – που είναι έμφυτη σε όλους βρίσκει δρόμο να υπάρξει, να ανασάνει και να πάρει τη θέση της στην καθημερινότητά μας.
Τα στερεότυπα της ανθρώπινης συμπεριφοράς εξερευνά ο Σερέφας και στο θεατρικό Είναι μόνη του οποίου το θέμα όπως ο ίδιος ο συγγραφέας διατυπώνει εύστοχα στην υπόθεση θα μπορούσε να συνοψιστεί στη φράση «Κοπέλα μόνη κατασπαράσσεται». Μια νεαρή γυναίκα μόνη, αντιμέτωπη με το στερεότυπο του ζευγαρώματος ως επιτελικού σκοπού της ανθρώπινης ύπαρξης φτάνει να επινοήσει έναν φανταστικό σύντροφο για να επιβιώσει απέναντι στην κοινωνική πίεση που παίρνει διάφορες μορφές: από την έγνοια της μάνας μέχρι την κουτσομπολίστικη διάθεση των συναδέλφων της. Η αποκάλυψη του ψέματός της θα γίνει με έναν σχεδόν απάνθρωπο τρόπο καθώς οι συνάδελφοι της, με το προκάλυμμα της ειλικρίνειας, ως αγανακτισμένοι τιμωροί εκθέτουν και εξευτελίζουν την προσπάθειά της να επιβιώσει στις σκληρές απαιτήσεις του κόσμου που συνθέτουν.
Κεντρικό θέμα στα θεατρικά αλλά και στα πεζά κείμενα του Σερέφα αποτελεί και η παρεκκλίνουσα ανθρώπινη συμπεριφορά. Στους Δράκους όπως και στο μυθιστόρημα Ο Θεός αυτοπροσώπως επαναδιαπραγματεύεται την ιστορία του Αρίστου Παγκρατίδη, του ανθρώπου που καταδικάστηκε και εκτελέστηκε ως δράκος του Σέιχ Σου και διεισδύει βαθιά στους μηχανισμούς που βάλλουν και κατασπαράσσουν έναν άνθρωπο: την οικογένεια, τους φίλους, την κοινωνία. Αν χαρακτηρίζεται από όλους ως Δράκος για τη συμπεριφορά του ο Παγκρατίδης, δεν είναι επίσης «δράκοι» με την συμπεριφορά που επιδεικνύουν και ο εισαγγελέας, ο δημοσιογράφος, οι φίλοι, ο ψυχίατρος; Αντίστοιχα και στο Λιωμένο βούτυρο – όπως και στο ίδιας θεματικής μυθιστόρημα Θα γίνω ντιζέζ – ο Σερέφας επιχειρεί και πάλι με αφορμή ένα πραγματικό γεγονός να κατανοήσει τα κίνητρα και να εξετάσει τις συνθήκες που οδήγησαν τον πρώην αρραβωνιαστικό μιας νεαρής κοπέλας στη δολοφονία της σε ένα δωμάτιο ξενοδοχείου στη Θεσσαλονίκη.
Ο Σερέφας αντλεί τα θέματα του σχεδόν ολοκληρωτικά από την πραγματικότητα: ένα άρθρο σε μια εφημερίδα, μία μοναχική ανθρώπινη παρουσία, ένα περιστατικό που του τράβηξε την προσοχή γίνονται αφορμές για τις ιστορίες του. Στα θεατρικά του κείμενα κυριαρχεί το σκηνικό της πόλης. Είτε στο παρόν είτε σε προηγούμενες δεκαετίες ιχνηλατεί τις ζωές των ανθρώπων και στήνει τα σκηνικά του πίσω από τις κουρτίνες των σπιτιών όπου συμβαίνουν τα πιο παράξενα πράγματα. Τα έργα του όμως ξεφεύγουν από τον στεγνό ρεαλισμό. Με διαφορετικές τεχνικές και τρόπους σπάει τις καθιερωμένες φόρμες και προσθέτει ένα στοιχείο σουρεαλισμού το οποίο του επιτρέπει να αποφύγει οποιαδήποτε διάθεση συναισθηματισμού.
Η παρουσία ενός «συντονιστή» εξυπηρετεί πολύ συχνά αυτήν τη λογική: ενός προσώπου που πολλές φορές λειτουργεί σαν το alter ego του συγγραφέα και οργανώνει, συντονίζει, σχολιάζει και συχνά ερμηνεύει τη δράση, είναι π.χ. ο τροβαδούρος και η γιαγιά στο Είναι μόνη, ο συγγραφέας στο Λιωμένο Βούτυρο, ο ψυχίατρος στους Δράκους.
Στην ίδια κατεύθυνση κινούνται και τα ακριβή στατιστικά και επιστημονικά στοιχεία που σχεδόν εμμονικά κάνουν την εμφάνισή τους στα κείμενα του. Τα ωάρια που έχει στη διάθεσή της μια γυναίκα. Η ντοπαμίνη που παράγεται στον κερκοφόρο πυρήνα του εγκεφάλου. Η σχέση της πιτυρίδας των μαλλιών με τα περιβαλλοντικά προβλήματα της γης. Τα 15.000 βλεφαρίσματα του ανθρώπου καθημερινά. Τα μνημονικά λιπίδια και η λειτουργία της προγεστερόνης. Η μέλισσα που για ένα κιλό μέλι χρειάζεται να πετάξει δυο φορές το γύρο της γης. Τα εξακόσια πεντάκις εκατομμύρια εγκεφαλικά κύτταρα φαιάς ουσίας. Όλα ελεγμένα, επιβεβαιωμένα, προσεκτικά και επιστημονικά διατυπωμένα βάζουν στη σωστή διάσταση τα όσα συμβαίνουν σε κάθε ιστορία, λειτουργούν σαν παρένθεση στην αναπαράσταση της πραγματικότητας, αποτρέποντας την συναισθηματική εμπλοκή των θεατών και μπλέκουν το σημαντικό με το ασήμαντο, ποτίζοντας με μια δόση αλλόκοτου χιούμορ τις πιο σοβαρές και φρικτές περιγραφές.
Έντονα κυρίαρχο στη δραματουργία του είναι το φαγητό. Όχι το φαγητό σαν μέσο για να χορτάσει κανείς την πείνα του αλλά το φαγητό σαν πηγή αισθήσεων γεύσεων, οσμών και εικόνων που ξυπνούν μνήμες και δημιουργούν εικόνες. Στο Μαμ οι επτά τροφές λειτουργούν σαν δομικά στοιχεία στο έργο και οδηγούν τον ήρωα προς την ενηλικίωση. Το φακόρυζο και το κοτόπουλο στο Είναι μόνη, τα κεφτεδάκια και η πίτσα Στο Ο κύριος Σμιθ ανοίγει την πόρτα αλλά και η μυρωδιά του Λιωμένου βούτυρου που θυμίζει τη μυρωδιά της ψυχής που λιώνει δημιουργούν εικόνες έντονες με το μοναδικό τρόπο που το μυαλό συνδυάζει τα γεγονότα με τις οσμές και τις γεύσεις.
Η γλώσσα του Σερέφα, φοβερά πλαστική, συνδυάζει την οικονομία του λόγου που συναντάμε στην ποίηση και την σε βάθος διείσδυση σε χαρακτήρες και καταστάσεις που συναντάμε στη λογοτεχνία. Στοιχεία χιούμορ και ειρωνείας μπλέκονται με επιστημονικές παρατηρήσεις, δημιουργώντας ένα εντελώς προσωπικό ύφος. Χειρίζεται με χαρακτηριστική άνεση τον λόγο του κάθε ήρωα, κρατώντας μια έντονη προφορικότητα που καθιστά τα πρόσωπα του οικεία και ζωντανά. Ο Σερέφας είναι όμως παράλληλα και εξαιρετικός γνώστης του θεατρικού κώδικα, δεν ξεφεύγει ούτε στιγμή από το επικοινωνιακό παιχνίδι που έχει ανάγκη η σκηνή του θεάτρου για να κρατήσει προσηλωμένους τους θεατές στις θέσεις τους.
Ο Σερέφας είναι ένας συγγραφέας που δεν φοβάται τις ανατροπές και τι εκπλήξεις. Κανένα έργο του δεν είναι αναμενόμενο, πειραματίζεται, σπάει τις καθιερωμένες φόρμες και δημιουργεί έναν προσωπικό κώδικα γραφής με ιδιαίτερα μορφολογικά στοιχεία. Ο Σερέφας ανταποκρίνεται στα ερεθίσματα του περιβάλλοντός του και διηγείται ιστορίες για το ανθρωποφαγικό περιβάλλον στο οποίο ζούμε, για το πώς μας επιτίθενται για να μας κατασπαράξουν και το πώς πολλές φορές κατασπαράσσουμε οι ίδιοι τον εαυτό μας. Και μέσα από τις μικρότερες αυτές ιστορίες αναρωτιέται «Είναι αλήθεια, ή μήπως πρόκειται απλώς για μία τρομοκρατική φήμη, ότι όλοι μας υπάρχουμε μέσα σε μια μεγάλη ιστορία, την οποία δεν την μαθαίνουμε ποτέ ολόκληρη;»