Ο Νεωτερισμός και η Μυθοπλασία στο θεατρικό έργο του Γιάννη Σολδάτου

Κατά το δεύτερο ήμισυ του εικοστού αιώνα και ιδιαίτερα κατά την πρώτη δεκαετία του 21ου, ο κύκλος των θεατρικών συγγραφέων στην Ελλάδα πυκνώνει, γεννώντας εξ ανάγκης της πληθυσμιακής πληρότητας νέους κύκλους θεατρανθρώπων ή διανοουμένων που έχουν τον πόθο της έκφρασης μέσα από τη θεατρική γραφή. Το φαινόμενο της αυξημένης πλήθυνσης των θεατρικών συγγραφέων μολονότι χρήζει ειδικής παρατήρησης και αποσαφήνισης, δεν δείχνει να έχει αποφέρει παρά μόνο θετικά αποτελέσματα στην τέχνη του θεάτρου. Ένας από τους διανοούμενους της χώρας μας που έχει αφήσει σημαντικό έργο πίσω του και πρόκειται να αφήνει εξακολουθητικά και στο μέλλον, όχι μόνο μέσω της γραφής του, αλλά και της μαχητικής του ιδιοσυγκρασίας, που δεν εφησυχάζει παρά ταράζει τα ύδατα της τέχνης με την ακάματη δραστηριότητά του είναι ο Γιάννης Σολδάτος. 

Ο Σολδάτος έχει μακρόχρονη πείρα στον χώρο των γραμμάτων και των τεχνών, όντας κινηματογραφιστής, εκδότης και συγγραφέας ουκ ολίγων μυθιστορημάτων, καθώς και της Ιστορίας του ελληνικού κινηματογράφου. Ως ιχνηλάτης της θεατρικής πράξης δεν θα μπορούσε να μην αποφέρει και τους προσωπικούς του καρπούς επί χάρτου. Την τελευταία δεκαετία λοιπόν κάνει την είσοδό του και στο θεατρικό στερέωμα γράφοντας θεατρικά έργα και σκηνοθετώντας κάποια από αυτά. 

Θαυμάζοντας, μελετώντας και εντρυφώντας σε συγγραφείς της παγκόσμιας και εγχώριας λογοτεχνίας-δραματουργίας ή σε καλλιτέχνες των εικαστικών τεχνών, εμπνέεται από αυτούς, επηρεάζεται και εξελίσσει τον λόγο τους, μέχρι που φθάνει στο σημείο να τους συμπεριλάβει ως δραματικούς ήρωες στα κείμενά του. Πρόκειται για τα έργα: Όταν ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης συνάντησε τον Βιζυηνό –που φέρει τον δευτερεύοντα τίτλο: Οι συνέπειες της παλιάς ιστορίας–, Όταν ο Σκαρίμπας κήρυξε πόλεμο κατά της Χαλκίδας –που φέρει τον δευτερεύοντα τίτλο Βοϊδάγγελοι–, Ποε, Του Αγίου Αντωνίου Αρτώ και η Ερωτευμένη απελπισθείσα. Μια άλλη κατηγορία της δραματικής του γραφής αγγίζει τη θρησκεία μέσα από μια πιο γήινη όψη: Ιερή πόρνη Ι, Ιερή πόρνη ΙΙ και το μονόπρακτο Μαρία όπως η Παναγία.

Στο Όταν ο Παπαδιαμάντης συνάντησε τον Βιζυηνό, ο συγγραφέας τοποθετεί τους δύο μεγάλους λογοτέχνες της χώρας μας ενώπιους ενοπίω. Και οι δύο ήρωες ανακαλούν μνήμες από το παρελθόν τους, παίζουν με τον λόγο, χρησιμοποιούν φράσεις από τα κείμενά τους κινούμενοι σε μια ατμόσφαιρα ονειρική, νεφελώδη και σκοτεινή. Το πραγματικό με το πλασματικό συγχέονται δίνοντας μεγαλύτερο ενδιαφέρον στην πλοκή και στη διαγράμμιση των χαρακτήρων. Ο χώρος είναι εκείνος του φρενοκομείου όπου ο Βιζυηνός μένει έγκλειστος, κυριευμένος από τις εμμονές του επί τέσσερα χρόνια, και όπου πεθαίνει. Η τραγικότητα της κατάστασης των δύο ηρώων ντύνεται με κωμικά, γλαφυρά ενίοτε και με γελοία στοιχεία σε ένα ευφυές σμίλευμα του λόγου όχι μόνο στις στιγμές του βαθύ στοχασμού, αλλά ακόμα και του παραληρήματος.   

Στο Όταν ο Σκαρίμπας κήρυξε πόλεμο κατά της Χαλκίδας κυριαρχεί η φιγούρα της επαναστατικής προσωπικότητας του πεζογράφου, θεατρικού συγγραφέα και ποιητή Γιάννη Σκαρίμπα που έζησε τα περισσότερα χρόνια της ζωής του στη Χαλκίδα. Ο Σολδάτος παίρνει αφορμή από το γεγονός και εμποτίζει το έργο με τα γνώριμα σουρεαλιστικά στοιχεία που δίνει και ο Σκαρίμπας στα κείμενά του, σε ένα κλίμα πολεμικό και αστείο, βάζοντας τον ίδιο να συνδιαλλαγεί με τους ήρωές του. Από τους σκηνικούς κώδικες δεν θα μπορούσαν να λείπουν τα στοιχεία από το θέατρο σκιών, όπως είναι η λευκή οθόνη που παραπέμπει στον αγαπητό για τον Σκαρίμπα Καραγκιόζη. Ο λόγος του κειμένου είναι άλλοτε ποιητικός και λόγιος και άλλοτε λαϊκός, ανάλογα με τη γλώσσα που χρησιμοποιούσαν οι ήρωες στη λογοτεχνική ζωή τους πριν μεταπηδήσουν στο έργο του Σολδάτου. Ακόμα και η χρήση της βωμολοχίας παίρνει μια γλυκιά και χαριτωμένη διάσταση διότι γίνεται με ευφυή και δικαιολογημένο τρόπο αποδεικνύοντας την ικανότητα και την πρωτοτυπία στον θεατρικό λόγο του συγγραφέα. 

Στο Ποε, μαρτυρείται η βαθειά μελέτη του στον πεζογράφο και ποιητή Edgar Allan Poe. Η προσωπικότητα αυτού του σημαντικού λογοτέχνη είναι σαν να παίρνει σάρκα και οστά μέσα από τις λέξεις του κειμένου. Και πάλι, όπως και στην περίπτωση του Σκαρίμπα, παρακολουθούμε τον Ποε αντιμέτωπο με τους ήρωές του, την Ελεονόρα, τη Μορέλα, τη Λιγεία, την Ερμενγάρδη, την κόρη της Μορέλα και τη Ροβένα. Ο ήρωας παραπαίει μεταξύ πραγματικότητας και ονείρου σε μια διάθεση ανταρσίας, σε μια αγωνιώδη προσπάθεια ανεύρεσης της αλήθειας του, βρισκόμενος ενίοτε σε στιγμές συναισθηματικής έξαρσης οπότε και απαγγέλλει τα ποιήματά του. Το γνώριμο παιχνίδι του Σολδάτου στην κλιμακωτή διάρθρωση της πλοκής οδηγεί στην ψυχική κάθαρση του ήρωα.

Στην Ερωτευμένη απελπισθείσα, άλλος ένας διάσημος καλλιτέχνης παίρνει τη σκυτάλη στη σκηνική δράση, αυτή τη φορά η φιγούρα του δεν αντλείται από τον χώρο των γραμμάτων, αλλά των εικαστικών τεχνών˙ ο λόγος για τον Έλληνα ζωγράφο Θεόφιλο Χατζημιχαήλ ή Θεόφιλο Κεφαλά που φιλοτέχνησε έργα βασισμένα στην ελληνική λαογραφία, παράδοση και ιστορία. Άλλωστε ο τίτλος του έργου αντιστοιχεί σε τίτλο γνωστού πίνακα του Θεόφιλου. Η πηγαία φαντασία του συγγραφέα, μαζί με τη χιουμοριστική-παιγνιώδη διάθεσή του πλάθουν μια συνομιλία μεταξύ δύο πινάκων του Θεόφιλου της Ερωτευμένης απελπισθείσας και των Οθωμανίδων εκ της υπαρχίας Κωνσταντινουπόλεως Νικομηδείας. Ο ζωγράφος παρίσταται ακούγοντας, κρίνοντας, άλλοτε προσπαθώντας να εντάξει τις αλλαγές που του προτείνονται από τα δημιουργήματά του στη ζωή τους, και άλλοτε εξεγειρόμενος και αποστρεφόμενος των παράλογων ιδεών τους, θέλει να φυλακίσει τις τρεις γυναίκες στον πίνακά του, να τις καθυποτάξει. Αρωγός του σε κάθε προσπάθεια είναι η γοργόνα, η αδερφή του Μεγ’ Αλέξανδρου που παρουσιάζεται ως φύλακας άγγελος και καθοδηγητής του. Για άλλη μια φορά, τα σουρεαλιστικά στοιχεία με τα οποία ντύνεται ο λόγος των ηρώων δίνουν ένταση και χρώμα δημιουργώντας άυλες, ονειρικές, οπτικές εικόνες στο μυαλό του αναγνώστη-θεατή με αποτέλεσμα να καθίσταται έως και αχρείαστος ο εκάστοτε σκηνογραφικός διάκοσμος, εφόσον κυριαρχεί η εικονική πραγματικότητα.  

Με το Ο ντεντέκτιβ ή Οι βλαβερές συνέπειες της πολιτικής ή Τι είδε η υπηρέτρια ή Κρυφή γοητεία της πολιτικής, ο συγγραφέας ξεφεύγει από τις συνήθεις θεματικές του, εντάσσοντας τον αναγνώστη-θεατή στο επίκαιρο των ημερών μας. Βρισκόμαστε στον χώρο της αμιγούς κωμωδίας όπου κυβερνά ο ρεαλισμός και η σάτιρα. Η πολιτική, το ρουσφέτι, η δολοπλοκία, η εναλλαγή των απόψεων και των ρόλων του σύγχρονου ανθρώπου ως απόρροια της επάλληλης αλλαγής των συνθηκών ζωής, μαζί με τον αυτοσαρκασμό των ηρώων συνθέτουν ένα κείμενο με ορμή και καταιγιστικό ρυθμό.

Τα υπόλοιπα έργα που συμπληρώνουν τον καμβά του θεατρικού πίνακα του Σολδάτου και παραμένουν ανέκδοτα εξακολουθούν να αρέσκονται στα ευφυή παιγνίδια του λόγου και τη λεξιλαγνεία