Διάλογος εικόνων και Η γλώσσα της εικόνας από τον Δημήτρη Τσατσούλη

Συντάκτης: Ειρήνη Μουντράκη

Ο Δημήτρης Τσατσούλης, καθηγητής σημειωτικής του θεάτρου και θεωρίας της επιτέλεσης στο τμήμα Θεατρικών Σπουδών Πανεπιστημίου Πατρών, μέσα στο ευρύτατο φάσμα της επιστημονικής του ενασχόλησης έχει επιφυλάξει ιδιαίτερη θέση για τη σουρρεαλιστική αισθητική τόσο στην τέχνη της φωτογραφίας όσο και στη σκηνική γραφή. Δύο βιβλία του, με αρκετή χρονική απόσταση μεταξύ τους, έρχονται να μας δώσουν συνδυαστικά μια νέα οπτική πάνω στην τέχνη της εικόνας και να μας βοηθήσουν να αποκρυπτογραφήσουμε τον σκηνικό κώδικα.

Το βιβλίο του Διάλογος εικόνων. Φωτογραφία και Σουρρεαλιστική Αισθητική στη Σκηνική Γραφή της Societas Raffaello Sanzio κυκλοφορεί σε δίγλωσση έκδοση υψηλής αισθητικής (στα ελληνικά και στα αγγλικά) από τις εκδόσεις Παπαζήση (2011).

Πολύ προσεκτικά ανασυνθέτει ο Δημήτρης Τσατσούλης τον κόσμο των παραστάσεων του ιδιαίτερα αγαπητού στο ελληνικό κοινό ιταλικού σχήματος Societas Raffaello Sanzio – σημειώνοντας εντούτοις τις δυσκολίες που έχει να αντιμετωπίσει o μελετητής λόγω της ιδιαίτερης φύσης των θεαμάτων τους. Η μελέτη του προσεγγίζει τις σκηνικές εικόνες, τα αμφιλεγόμενα παραστασιακά γεγονότα του πρωτοποριακού και ριζοσπαστικού σχήματος υπό το πρίσμα των φωτογραφικών και εικαστικών εικόνων ενός επίσης προκλητικού όσο και ανατρεπτικού κινήµατος των αρχών το 20ού αιώνα, αυτό του Σουρρεαλισµού. Στα τρία κεφάλαια του βιβλίου (Φωτογραφική λογική, Ιδεολογία και αισθητική, Η ρητορική της εικόνας) επιχειρεί έναν διακαλλιτεχνικό διάλογο εικόνων µε βάση ποικίλα θεωρητικά εργαλεία τόσο της παραστασιολογίας όσο και της θεωρητικής ανάλυσης της φωτογραφικής εικόνας: σηµειωτικά, κοινωνιολογικά, ανθρωπολογικά κ.ά. Η διακειμενική του προσέγγιση αποκαλύπτει στο εικονοκλαστικό θέατρο της Societas εκλεκτικές συγγένειες με τη σουρεαλιστική φωτογραφία αλλά και τη ζωγραφική. Ο μελετητής εντοπίζει αναφορές και υπονοούμενα στις παραστάσεις που συνδέονται, μεταξύ άλλων, με φωτογραφίες του Βέλγου σουρεαλιστή Ραούλ Υμπάκ, του Ζακ Αντρέ Μπουαφάρ, με πίνακες του Ρενέ Μαγκρίτ, του Σαλβαντόρ Νταλί αλλά και με τις κούκλες του Γερμανού Χανς Μπέλλμερ.

Το βιβλίο του Η γλώσσα της εικόνας. Φωτογραφία και Σουρρεαλισμός. Με τον φακό του Raoul Ubac κυκλοφορεί σε νέα αναθεωρημένη έκδοση επίσης από τις εκδόσεις Παπαζήση (2015), δεκαπέντε σχεδόν χρόνια μετά από την πρώτη του κυκλοφορία στις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα (αυτό ήταν και το αντικείμενο της διδακτορικής του διατριβής). Αποτελείται από δύο μέρη: «Η φωτογραφική γλώσσα της σουρεαλιστικής τέχνης» και «Η σουρεαλιστική γραφή της φωτογραφικής εικόνας» και συνοδεύεται από ένα εξαιρετικό παράρτημα εικόνων.

Στην εμπεριστατωμένη και υποδειγματική αυτή μελέτη ο Τσατσούλης εξετάζει συστηματικά με εργαλεία που προέρχονται από τη θεατρολογία, τη σημειωτική, τη διακειμενικότητα αλλά και την επιστήμη της κοινωνιολογίας και της ανθρωπολογίας όλες τις εκφάνσεις της τέχνης της φωτογραφίας, την αναλύει και μυεί τον αναγνώστη στη λειτουργία της και στους κώδικές της. Η «σύλληψη» μιας φωτογραφίας αναλύεται λαμβάνοντας υπόψη  τη σημασία που έχει για την οπτική του φωτογράφου η χρονική στιγμή καθώς και το πλαίσιο μέσα στο οποίο αυτή «συλλαμβάνεται», σε μεγάλο βαθμό όπως και η ερμηνεία της. Αποκαλύπτει με τον τρόπο αυτό ο μελετητής τη δύναμη και την τεχνική της φωτογραφίας και συμβάλλει σε μια διαφορετική πια ανάγνωση της εικόνας (με άμεση εφαρμογή και στη σκηνή) που αναδεικνύει τη πολυσημία της εικόνας αλλά και τη σημασία της σωστής και «ανοιχτής» ανάγνωσης κάτω από την προφανή μονοσημία της. Έτσι, με αφορμή τη μελέτη και ανάλυση του έργου του Υμπάκ ανοίγει ο συγγραφέας νέους δρόμους για μια πιο ουσιαστική κατανόηση της σύγκλισης διαφορετικών μορφών της τέχνης και προπονεί τον αναγνώστη για την κατάκτηση της «εγρήγορσης» μπροστά στα κάθε λογής οπτικά ερεθίσματα.

Οι δύο αυτές μελέτες ουσιαστικά αλληλοσυμπληρώνουν η μία την άλλη και αποτελούν ένα πολύτιμο εργαλείο για τους ανθρώπους του θεάτρου και των παραστατικών τεχνών καθώς το οπτικό, αισθητικό και εικαστικό κομμάτι των τεχνών αυτών κυριαρχεί συχνά εις βάρος του λόγου. Η αποκωδικοποίηση, η σωστή ανάγνωση της εικόνας, η κατανόηση τόσο της λεκτικής όσο και της μη λεκτικής εκδοχής της εικόνας αποτελεί πλέον ένα ζητούμενο τόσο για τον σύγχρονο θεατή και τον κριτικό, ερευνητή, μελετητή όσο και για τον απλό πολίτη. Άλλωστε κάθε εικόνα αποτελεί ένα «κείμενο» που πρέπει να διαβαστεί. Ο μη ικανός να διαβάσει την εικόνα δεν είναι δυνατόν να κατανοήσει και τον κόσμο μας.

 

Διάλογος εικόνων. Φωτογραφία και Σουρρεαλιστική Αισθητική στη Σκηνική Γραφή της Societas Raffaello Sanzio, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 2011

ISBN: 978-960-02-2646-1, Φεβρουαρίου 2012, Σχήµα: 14×21, Σελίδες: 504, Τιµή: €32,00

 

 

Η γλώσσα της εικόνας. Φωτογραφία και Σουρρεαλισμός. Με τον φακό του Raoul Ubac, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 2015

ISBN 978-960-02-3040-6, Σχήμα 24×17, Σελίδες 407, Τιμή: €25,00 (δεν συμπερ. 6,5% ΦΠΑ)

Έκδοση Αθήνα 2015

 

Μετάβαση στο περιεχόμενο