Το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά είναι – όσο κοινότοπο και αν ακούγεται αυτό – ένα πραγματικό στολίδι. Ένα υπέροχο, εμβληματικό κτίριο, στο κέντρο της πόλης του Πειραιά. Η επίσκεψή μας με αφορμή την επίσημη έναρξη του Ευρωπαϊκού Εκπαιδευτικού Προγράμματος «Εισαγωγή στη Νέα Εκπαιδευτική εποχή για τα παιδιά μέσω του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά – Ανάπτυξη βιωματικών εκπαιδευτικών εφαρμογών πολιτιστικού περιεχομένου», μας δίνει την αφορμή να θυμηθούμε λίγο την ιστορία του αλλά και να μιλήσουμε και για το μέλλον του.
Η ίδρυσή του αποτέλεσε αίτημα των επίσημων φορέων αλλά και της αστικής τάξης του Πειραιά σε μια εποχή που η πόλη βρισκόταν στο απόγειο της οικονομικής (εμπορικής και βιομηχανικής) αλλά και πολιτιστικής ακμής της. Η απόφαση πάρθηκε επί δημαρχίας του Τρύφωνα Μουτζόπουλου και το έργο ανατέθηκε στον αρχιτέκτονα (και μάλιστα Πειραιώτη) Ιωάννη Λαζαρίμο. Η θεμέλια πλάκα του Θεάτρου ωστόσο τοποθετήθηκε στις 24 Ιουνίου του 1884 επί της βασιλείας του Γεωργίου Α’ και ενώ δήμαρχος είχε πια εκλεγεί ο Αριστείδης Ομηρίδης – Σκυλίτσης. Η ανέγερσή του διήρκεσε 12 ολόκληρα χρόνια και το συνολικό κόστος κατασκευής του έφτασε τις 900.000 δραχμές (το διπλάσιο από αυτό που υπολόγιζαν αρχικά).
Μορφολογικά αποτελεί ένα συνδυασμό των αρχών της γαλλικής και της γερμανικής παράδοσης. Η μνημειώδης πρόσοψή του αποτελείται από ναόσχημο πρόπυλο με τέσσερις κίονες κορινθιακού τύπου, και τριγωνικό αέτωμα. Η αίθουσα του θεάτρου χωρητικότητας 1300 περίπου ατόμων ήταν επηρεασμένη από το θέατρο του Ωδείου του Παρισιού των M.J.Peyre και Ch.De Wailly και είναι πεταλόσχημη, ιταλικού τύπου, με πλατεία, θεωρεία και εξώστες.
Το Θέατρο άνοιξε τις πύλες του πανηγυρικά στις 9 Απριλίου 1895 (και κατά έναν τρόπο πολύ ελληνικό και επίκαιρο – όχι για παράσταση αλλά για την προεκλογική εκστρατεία του Δημάρχου Θ. Ρετσίνα). Κατά τη διάρκεια της τελετής ο ποιητής Γ. Στρατηγής απήγγειλε ποίημά του, ενώ ως το απόγευμα η Φιλαρμονική του Δήμου έπαιζε γνωστά κλασικά κομμάτια μπροστά από το χώρο του θεάτρου. Ένα μήνα αργότερα, την 1η Μαΐου θα έρθει το πειραϊκό κοινό για να παρακολουθήσει την παράσταση του έργου του Δημήτριου Βερναρδάκη Μαρία Δοξαπατρή.
Οι θίασοι του Αλεξιάδη και του Ταβουλάρη, των Λεκατσά – Αρνιωτάκη, της Κυβέλης, του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου αλλά και του Θωμά Οικονόμου πέρασαν από το θέατρο του Πειραιά τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του. Η ταραγμένη όμως πολιτική κατάσταση της χώρας από το 1910 και εξής έχει τον αντίκτυπό της και στο θέατρο του Πειραιά, το οποίο καλείται να εξυπηρετήσει τις ανάγκες της περιόδου. Στρατώνας, σχολειό, δημόσιες υπηρεσίες, στέγη για τους μικρασιάτες πρόσφυγες. Μόλις το 1925 το Θέατρο θα λειτουργήσει και πάλι ως θεάτρο φιλοξενώντας παραστάσεις της Κοτοπούλη, του Βεάκη αλλά και του θιάσου σύμπραξης Κοτοπούλη – Κυβέλη.
Στη διάρκεια της Κατοχής το Θέατρο επιτάσσεται από τις κατοχικές δυνάμεις για να καλύψει ψυχαγωγικές ανάγκες των στρατευμάτων, ενώ ο εγκληματικός βομβαρδισμός στις 11 Ιανουαρίου 1944 από τις συμμαχικές δυνάμεις (που είχε ως αποτέλεσμα το να χάσουν τη ζωή τους 5.500 Έλληνες και μόλις 8 Γερμανοί!) θα το αφήσει με εκτεταμένες ζημιές.
Το Εθνικό Θέατρο είναι αυτό που θα επαναλειτουργήσει το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά το 1947 φέρνοντας συστηματικά επαναλήψεις του ρεπερτορίου του. Το πρόγραμμα συμπληρώνεται από παραστάσεις της Λυρικής Σκηνής ενώ σταδιακά αρχίζει να δίνεται βήμα και σε άλλους θιάσους της εποχής (κ.Κατερίνα, Βίλμα Κύρου, Αλεξανδράκη – Γεωργούλη, Κατράκη, κλπ.).
Ο Δημήτρης Ροντήρης μάλιστα το 1957 επιχειρεί την ίδρυση του Πειραϊκού Θεάτρου και εγκαθίσταται στο Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά μέχρι το 1959 στοχεύοντας στην καλλιέργεια και την εκπαίδευση του κοινού με έργα κλασικού ρεπερτορίου. Στη συνέχεια όμως το θέατρο επιστρέφει στην ποικιλομορφία του με φιλοξενίες παραστάσεων πρόζας, όπερας και μουσικών εκδηλώσεων και πάντα με τη σταθερή παρουσία του Εθνικού Θεάτρου και της Λυρικής Σκηνής.
Με την πτώση της δικτατορίας αρκετοί σημαντικοί θίασοι παρουσιάζουν τη δουλειά τους στον Πειραιά (Μ. Κατράκη, Ε. Λαμπέτη, Σπ. Ευαγγελάτου αλλά και το Θέατρο του Πειραιά που ίδρυσε ο Τ. Βουτέρης).
Το 1985 το κτίριο χαρακτηρίζεται από το Υπουργείο Πολιτισμού διατηρητέο, μνημείο της νεότερης αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Αρχίζει σταδιακά μια μακρά περίοδος νωχελικής δραστηριότητας και αδράνειας, για να κλείσει τις θύρες του οριστικά το 1999 όταν ο σεισμός κάνει επιτακτική την ανάγκη του για ριζική ανακαίνιση.
Η νέα εποχή του Δημοτικού Θεάτρου του Πειραιά ξεκινά στις 22 Οκτωβρίου του 2013 όταν το θέατρο ανοίγει και πάλι τις πόρτες του. Την καλλιτεχνική του διεύθυνση είχε αναλάβει ο πολύ σημαντικός σκηνοθέτης Τάκης Τζαμαργιάς, Πειραιώτης και αυτός, που φρόντισε να ετοιμάσει ένα πρόγραμμα παραστάσεων, εκθέσεων και συναυλιών, να αναπτύξει ένα δίκτυο συνεργασιών αλλά και να προχωρήσει σε παραγωγές του ίδιου του Θεάτρου.
Στη διεύθυνση τον υποδέχθηκε την άνοιξη του 2015 ένας άλλος ικανός, ακαταπόνητος εργάτης του θεάτρου και με πολυετή πείρα στη διοίκηση θεάτρου ο σκηνοθέτης Νίκος Διαμαντής (επίσης Πειραιώτης, γεννημένος στην Κοκκινιά).
Ως μία από τις βασικές προτεραιότητές του ο νέος διευθυντής έθεσε την εκπαίδευση των νέων θεατών και την άμεση επαφή τους με το Δημοτικό Θέατρο. Έτσι, την Δευτέρα, 19 Οκτωβρίου το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά πραγματοποίησε την επίσημη πρεμιέρα του Ευρωπαϊκού Εκπαιδευτικού Προγράμματος «Εισαγωγή στη Νέα Εκπαιδευτική εποχή για τα παιδιά μέσω του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά – Ανάπτυξη βιωματικών εκπαιδευτικών εφαρμογών πολιτιστικού περιεχομένου».
Πρόκειται για ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα που έχει στόχο να ευαισθητοποιήσει τα παιδιά ως προς τη σημασία της θεατρικής λειτουργίας, να κινητοποιήσει δημιουργικά το νου, το σώμα, το συναίσθημα και τη φαντασία τους και να τα φέρει σε επαφή με όλες εκείνες τις παραμέτρους που συνθέτουν τον κόσμο των παραστατικών τεχνών, προετοιμάζοντας με αυτόν τον τρόπο τους ενεργούς θεατές του αύριο. Ταυτόχρονα, επιθυμεί να τα φέρει σε επαφή και να τα κάνει να γνωρίσουν ένα από τα πιο σημαντικά θεατρικά μνημεία της Ευρώπης.
Το πρόγραμμα υλοποιείται μέσω του Οργανισμού Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Πειραιά στο πλαίσιο του επιχειρησιακού προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου μάθηση» ΕΣΠΑ (2007-2013) και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο – ΕΚΤ) και από Εθνικούς Πόρους.
Μαθητές και επισκέπτες παρακολούθησαν την ροή του προγράμματος, το οποίο περιλαμβάνει μια βιωματική ξενάγηση στους χώρους του θεάτρου, την παρακολούθηση της μονόπρακτης θεατρικής παράστασης της Όλιας Λαζαρίδου Μια Ημέρα στο Θέατρο και την έκθεση «Το Γέλιο, Το Δάκρυ, Το Θέατρο».
Η βιωματική ξενάγηση πραγματοποιείται στους πιο ενδιαφέροντες χώρους του θεάτρου, όπως το φουαγιέ, τα θεωρεία, η πλατεία και τα παρασκήνια, με στόχο την ανάδειξη της θεατρικής πρακτικής. Μια έμπειρη ομάδα θεατρολόγων-παιδαγωγών και ηθοποιών μέσα από την ζωντανή, θεατρική αφήγηση ιστορικών στοιχείων αλλά και πραγματικών περιστατικών που συνδέονται με την Ιστορία του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά, προκαλεί τα παιδιά να συνομιλήσουν με το θέατρο – μνημείο, να μπολιαστούν με την θεατρική πρακτική και να πάρουν μέρος σε θεατρο – παιδαγωγικές δράσεις και παιχνίδια.
Η συγκεκριμένη ενότητα αποτελεί τη βάση για περαιτέρω συζήτηση και αλληλεπίδραση, καθώς πραγματεύεται με τρόπο ανάλαφρο και διασκεδαστικό, καίρια θέματα που μας απασχολούν και μας προβληματίζουν όλους (σχέσεις εξουσίας, σύγκρουση φαντασίας και πραγματικότητας, αποδοχή της διαφορετικότητας, κ.ά.).
Ο περίπατος μέσα στο θέατρο, καταλήγει στον χώρο της σκηνής, όπου οι μαθητές, συνομιλούν με τους εκπαιδευτές προκειμένου να αναδειχθεί η βαρύτητα που έχει το θέατρο ως παιδαγωγικό, εκπαιδευτικό και πνευματικό γεγονός.
Στη συνέχεια τα παιδιά παρακολουθούν την παράσταση Μια ημέρα στο θέατρο. Ένας ηθοποιός-μάγος που κάνει πρόβα στην άδεια σκηνή μαζί με τον βοηθό του, και μια κοπέλα που αμφισβητεί τη δύναμη της θεατρικής ψευδαίσθησης και επιμένει να είναι γαντζωμένη στην πεζή πραγματικότητα, συναντιούνται απροσδόκητα και η συνάντηση αυτή γίνεται αφορμή για ένα συναρπαστικό και μαγικό ταξίδι στον χώρο και τον χρόνο, ένα ευφάνταστο κυνήγι της αλήθειας με συνοδούς τα πιο γοητευτικά θεατρικά ψέματα.
Στόχος είναι να δημιουργηθεί μια ενεργή, ζωντανή παράσταση που εξελίσσεται μπροστά στα μάτια των παιδιών. Να αναδειχθεί ένα μαγευτικό περιβάλλον ονείρου που θα φέρει στο φως με τον καλύτερο δυνατό τρόπο όλες τις δυνατότητες που διαθέτει μια θεατρική σκηνή.
Το πρόγραμμα κλείνει με μια πολυεπίπεδη έκθεση, η οποία συγκροτείται από ένα μόνιμο κι ένα μεταφερόμενο μέρος, με τίτλο «Το Θέατρο και το Δάκρυ» που επιμελήθηκε ο καθηγητής του ΕΚΠΑ Μάνος Στεφανίδης.
Έχοντας ως άξονα και ως κεντρικό θεματικό στοιχείο το ίδιο το Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά, τη λειτουργία και την ιστορία του, επιδιώκει να συνδυάσει το «θέατρο» ως παραστασιολογικό γεγονός αλλά και το «δάκρυ» ως κυρίαρχο συγκινησιακό στοιχείο, που εξ ορισμού το θέατρο όπως και κάθε άλλη τέχνη επιδιώκει.
Ο τίτλος προέρχεται από την περίφημη φράση «ές δάκρυα ἔπεσε τό θέατρον» που αναφερόταν στην παράσταση «Μιλήτου Άλωσις» του τραγικού ποιητή Φρυνίχου. Γιατί μπορεί η εύκολη συγκίνηση να είναι ο πιο ύπουλος εχθρός της αληθινής τέχνης, αλλά η βαθιά συγκίνηση είναι το ουσιαστικό κέρδος κάθε αληθινής καλλιτεχνικής δημιουργίας.
Η έκθεση περιλαμβάνει α) Αρχιτεκτονική – Ιστορία, β) Θέατρο – Παραστασιολογία, γ) Το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά σήμερα.
Το πρόγραμμα προβλέπεται ότι θα παρακολουθήσουν συνολικά 15.000 μαθητές από όλη την Αττική και θα πραγματοποιείται στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά μέχρι το τέλος του Νοεμβρίου. Είναι δωρεάν, απευθύνεται σε μαθητές 9 – 15 ετών (Δ΄ Δημοτικού – Α΄ Λυκείου), έχει δίωρη διάρκεια και πραγματοποιείται καθημερινά (Δευτέρα – Παρασκευή) τις πρωινές ώρες.
Ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής Νίκος Διαμαντής, ανοίγοντας το πρόγραμμα, σημείωσε: «Το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά είναι ένα ζωντανό θέατρο. Ένα θέατρο που δεν μένει στον μνημειακό χαρακτήρα αλλά ανοίγεται σε πολλές κατευθύνσεις – παρεμβάσεις και προς τον χώρο της εκπαίδευσης αλλά και προς τον χώρο της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Ένας ισχυρός πολιτιστικός οργανισμός πρέπει και οφείλει να κάνει γνωστό το παρελθόν, την μοναδική του φυσιογνωμία αλλά και να ανοίγεται με εκρηκτικό, απενοχοποιημένο τρόπο στις νέες ηλικίες και στη νέα δημιουργία, δίνοντας όραμα προς το μέλλον. Το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά θέλει και μπορεί να είναι παρόν σε μια τόσο δύσκολη εποχή».
Αξίζει να σημειωθεί η εξαιρετική έκδοση «Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Μνήμη και Ιστορία Θεάτρου», με κείμενα των Σοφία Αθανασοπούλου, Μάριου Κάλλου, Ματίνας Καλτάκη, Ίριας Κατσαντώνη και καλλιτεχνική επιμέλεια της Βάσως Αβραμοπούλου, από την οποία προέρχονται κυρίως και τα παραπάνω στοιχεία για το Δημοτικό Θέατρο και την Ιστορία του.
Στην ξενάγηση του ΕΣΠΑ συμμετέχουν οι:
Σοφία Αθανασοπούλου Αρχαιολόγος, Σταύρος Γιαννακόπουλος Ηθοποιός, Μάριος Κάλλος Θεατρολόγος, Ματίνα Καλτάκη Θεατρολόγος-Δημοσιογράφος, Ίρια Κατσαντώνη Θεατρολόγος, Χρήστος Σκούρτας Ηθοποιός, Γιώργος Νανούρης Ηθοποιός Σκηνοθέτης, Ευαγγελία Σκρομπόλα Μουσειολόγος
Συντελεστές της Παράστασης
Κείμενο: Όλια Λαζαρίδου
Σκηνοθεσία: Λίλλυ Μελεμέ
Σκηνικά – Κοστούμια: Κωνσταντίνος Ζαμάνης
Φωτισμοί: Αλέκος Αναστασίου
Υπεύθυνη Έργου: Μαρίλια Σταυρίδου
Παραγωγή: Γιώργος Λυκιαρδόπουλος – Highway Productions / Λυκόφως
Παίζουν οι ηθοποιοί: Όλια Λαζαρίδου, Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης, Άρης Μπαλής
Ομάδα Ξενάγησης: Γιώργος Νανούρης, Χρήστος Σκούρτας, Ίρια Κατσαντώνη, Πάρις Θωμόπουλος, Σταύρος Γιαννακόπουλος
Ε.Μ.