της Μαρίας Ευθυμίας – Γιαννάτου
Ο κόσμος του Ντοστογιέφσκι είναι τεράστιος. Ο Κονσταντίν Μπογκομόλοφ προσπαθεί να τον τετραγωνίσει, να τον ευθυγραμμίσει, τέλος να τον συμπυκνώσει μέσα σ’ ενα ατσαλένιο πλαίσιο δύο ωρών. Αξιέπαινη η σκηνοθετική του ματιά. Στήνει ένα θεατρικό σύμπαν που θα σου μείνει σφραγίδα στη μνήμη. Ένα πάζλ διαδοχικών δυνατών εικαστικών εικόνων, ανεξάρτητων μεταξύ τους που προσπαθούν να συμπυκνώσουν ένα νόημα. Η ευτυχία, ο Θάνατος και η ελεύθερη βούληση είναι κάποια από τα ειδικά ζητήματα του έργου, το οποίο διαδραματίζεται στην τσαρική Pωσία του τέλους του 19ου αιώνα. Εποχή όπου παίρνουν μέρος μεγάλες ιδεολογικές συγκρούσεις (πολιτικές, κοινωνικές, θρησκευτικές) και όπου, κυρίως, παρακολουθούμε την δράση μιας ομάδας νεαρών μηδενιστών γύρω από αυτές.
Ο Μπογκομόλοφ με τις χειρουργικές, τις Παζολινικές και τις σταυρωτές οπτικές γωνίες, σφυρηλατεί, καρφώνει, αφαιρεί και ράβει ιδέες καθολικές που απασχολούσαν τον συγγραφέα ειδικά και την ανθρωπότητα ενγένει. Η θρησκεία, κυρίως η Χριστιανική, κατέχει καίρια θέση στην παράσταση. Στο τελευταίο μέρος της παράστασης ο Βερχοβένσκι- Αντώνης Μυριαγκός- αποτείνει Χιτλερικά το ύστατο χαίρε στην ανθρωπότητα. Τοποθετεί τον άνθρωπο στο κέντρο, του αφαιρεί το μερίδιο της προσωπικής ευθύνης, και έτσι μ’ έναν τρόπο τον απαλάσσσει από το βάρος της προσωπικής ευθύνης μπροστά στο ζήτημα της Ανθρώπινης Πίστης, εξιλεώνοντάς τον, κατά κάποιο τρόπο.
Ενδιαφέρον αποτελεί ο ενδυματολογικός κώδικας του Βερχοβένσκι (το ράσο και το στρατιωτικό Γερμανικό πηλίκιο)– όπως συνδυάζει, παντρεύει εξαίρετα και δυνατά τον σημασιολογικό λεκτικό του κώδικα με τον ενδυματολογικό- ένας Θεός βασανιστής! Ως επί τον πλείστον, ο ονομαστικός σημασιολογικός κώδικας (Κυρίλοφ-κύρος, Σταυρόγκιν-σταυρός), όπως, επίσης και οι ενδιαφέρουσες αυτοβιογραφικές προσθήκες του συγγραφέα (από τον εθισμό του στην χαρτοπαιξία-όπου τα χαρτιά απεικονίζουν τον βασιλιά Ιησού- μέχρι και τις επιληπτικές του κρίσεις), αποδεικνύουν ένα από τα δυνατά σημεία του σκηνοθέτη: την βαθιά φιλολογική εντρύφηση του στο έργο. Ο Σταυρόγκιν ο κύριος ήρωας, μηδενιστής του Ντοστογιεφσκικού μυθιστορήματος ήρθε ως ένας άλλος Μεσσίας για να σταυρώσει τη συνείδησή μας. Ένας Μεσσίας πολυδιάστατος, ένας έμφυλος Μεσσίας, που είναι άντρας και ταυτόχρονα γυναίκα, που είναι μεσσίας αλλά και δολοφόνος που σου δίνει ελπίδα και παράλληλα στην αφαιρεί. Η Έλενα Τοπαλίδου μια ενδιαφέρουσα μορφή στην ενσάρκωση του ρόλου, ένα δέρμα που αλλάζει μορφές. Θυμίζοντας την Σάρλοτ Γκαινσμπούργκ να τρέχει να βρει πανικόβλητη/ός μέσα από το δέρμα της τον δικό της Αντίχρηστο.
Ένας σκηνοθέτης με άκρως Χριστιανική οπτική. Παρακολουθούμε την διττή μορφή του Ιησού: η Ορθόδοξη ― Αγιογραφική μορφή η οποία συνειρμικά στον θεατή συνομιλεί με την Αναγεννησιακή και καθολική μορφή του Ιησού του Καστελούτσι (καθ’ όλα τυχαία αναφορά, αφού είναι εμφανής η συγγενής καλλιτεχνική νοοτροπία ως προς την εικονοπλασία και την αιρετικότητα) στο «Περί της έννοιας του προσώπου του Υιού του Θεού». Η κοπρολαγνεία στο στόμα του Ιερέα, ο διεμφυλικός μεσσίας είναι στοιχεία της αιρετικής και ριξηκέλευθης σκηνοθετικής του ματιάς. Ένα έργο που θα προκαλέσει και θα ταράξει τα ήθη των ήσυχων θεατών.
Ωστόσο, θα μπορούσε να θεωρήσει κανείς ότι ο Μπογκομόλοφ ήθελε να συνδέσει το έργο με την σύγχρονη κοινωνικοπολιτική ζωή της Ευρώπης. Ιδιαίτερα όταν εμφανίζεται η σβάστικα, ― εμφανής σημειολογικός κώδικας της αναζωπύρωσης του φασισμού σε ολόκληρη την Ευρώπη ― αλλά, αυτά είναι μόνο κάποιες νύξεις του Ντοστογιεφσκικού κόσμου. Αυτό που είδα να απλώνεται ήταν το καθολικό και αιώνιο ζήτημα της ευτυχίας και του Θανάτου, της ύπαρξης και της ελεύθερης βούλησης, Οι Δερβίσιδικοι χοροί, οι ισλαμικές προσευχές, τα κεριά και οι εικόνες, στήνουν μια άκρως πνευματική και Χριστιανική οπτική γωνία. Στο μεγάλο και βαθύ αιώνιο ζήτημα του Θανάτου και της Πίστης άλλωστε δεν θα μπορούσε να εκλείπει ο Ιησούς. Το τεράστιο Φεγγάρι εκείνη τη βραδιά καθρέπτιζε τα πάθη που περνάει στη ζωή του ο Ανθρώπος πάνω στη σκηνή του θεάτρου, ξερνώντάς τα σ’ εναν ασημένιο εξορκισμό-επιληψία. Μια παράσταση, σταυρός-τρίπτυχο: του θανάτου, της ευτυχίας και της ύπαρξης. Έχουμε μάθει να σταυρώνουμε τους εαυτούς μας, όπως και την ίδια μας την ευτυχία. Άπαξ και μάθουμε ότι είμαστε ευτυχισμένοι θα σταματήσουμε να είμαστε δυστυχισμένοι…