Καβάλα, στο καφέ Παλλάδιο, ένα όμορφο απόγευμα…

Τι είναι για εσάς το θέατρο και τι η ποίηση;

Είναι μια ερώτηση κλασική! Την έχουν απαντήσει και ποιητές και άνθρωποι του θεάτρου και των γραμμάτων. Υπάρχουν εξαιρετικές απαντήσεις σε αυτό το ερώτημα. Εγώ μπορώ να πω ότι είναι ο τρόπος ο δικός μου να περπατάω τον δρόμο μου, μ’ έναν βηματισμό, αν μη τι άλλο, έτσι, φοβισμένο στην αρχή, τολμηρό τώρα, χωρίς ρυθμό στην αρχή, μετά με ρυθμό, μετά ξανά χάνεις τον βηματισμό σου, τον ξαναβρίσκεις. Όταν είσαι αρχάριος έχεις πολύ ενδιαφέρον, μετά το χάνεις. Το avantage του αρχάριου! Πονηρεύεσαι και πρέπει να ξαναβρείς τον βηματισμό σου. Εν τέλει, είναι ένας δρόμος που κανείς τον περπατάει με τον δικό του τρόπο. Το να είσαι στο θέατρο, είναι ένα επάγγελμα δύσκολο, που ζητάει πάρα πολύ μυαλό, πρέπει συνέχεια να έχεις μυαλό.

-και πολλά προσωπεία;

Προσωπεία, όχι. Δεν έχει καμία σχέση η υποκρισία με την υποκριτική! Το θέατρο είναι ένας καθαρός χώρος, ίσως, από τους πιο καθαρούς. Γιατί στη σκηνή δεν μπορείς να κρυφτείς, στη ζωή μπορείς να κρυφτείς! Στη σκηνή ποτέ! Η σκηνή ή το θέατρο είναι ένας παράδεισος, ακόμα και να μην τον αξίζεις, σου παραχωρείται! Τώρα, η ποίηση είναι ένας άλλος τρόπος, που ουσιαστικά είναι ο ίδιος. Γιατι, πάνω στη σκηνή συμβαίνουν ποιητικά πραγματα! Είναι ο δρόμος ο δικός μου, όπου περπατάω. Δηλαδή, όπου πηγαίνω βόλτα το δικό μου σκύλο.

Πιστεύετε ότι γίνεστε ποιητής εν σκηνή όταν σκηνοθετείτε ένα έργο;

Αυτό θέλει μεγάλο τρόπο. Μακάρι! Πρωτίστως, είναι μια ποιητική τέχνη το θέατρο και η σκηνοθεσία,αλλιώς δεν υπάρχει νόημα να την κάνεις. Παρ’ όλο που είναι ένα επάγγελμα με την έννοια ότι πρέπει να βιοπορίζεσαι, να στέλνεις τα εμβάσματα σου, τις υποχρεώσεις σου, να είσαι παρών στις υποχρεώσεις σου. Δεν υπάρχει πιο σημαντικό από το να είσαι παρών, να μην φυγομαχείς από τις υποχρεώσεις σου. Οι άνθρωποι που έχουν χαρακτήρα και τσαγανό είναι παρόντες στις υποχρεώσεις τους. Ακόμα και τώρα που έχουν μετανιώσει, ενώ, έχουν πει το ναι, θα το τελειώσουν και μετά θα γυρίσουν και θα ρίξουν μαύρη πέτρα.

Είστε καλλιτεχνικός διευθυντής του ΔΗΠΕΘΕ και το συμβόλαιο σας έχει ανανεωθεί για μια ακόμα τριετία. Πως νιώθετε γι’ αυτό;

Νομίζω είναι μια αποκοτιά το να συνεχίζει κανείς στις δύσκολες μέρες στα ΔΗΠΕΘΕ που έχουν πάρα πολλά προβλήματα. Το ΔΗΠΕΘΕ Καβάλας, ευτυχώς, με τις προσπάθειες που έχει κάνει ο δήμος, οι άνθρωποι που εργάζονται στο ΔΗΠΕΘΕ, βέβαια, και εμείς οι καλλιτέχνες είναι σε καλή κατάσταση. Δεν θα έλεγα ότι είμαι και πολύ χαλαρός, την τριετία αυτή, γιατί αν έχουμε κάνει, ας πούμε δύο πράγματα, πολλές φορές έπρεπε να γίνουνε τέσσερα, να τα διπλασιάσουμε, και αυτό πάντα σε βάζει προ των ευθυνών σου. Εφόσον, λοιπόν, είχα την αποκοτιά ή το θάρρος ή την αστοχασιά να διεκδικήσω και να συνεχίσω άλλα τρία χρόνια, έπρεπε να σταθώ στο ύψος των περιστάσεων και στην πόλη της Καβάλας. Όταν δουλεύεις σ’ ένα χώρο πρέπει να τον φτιάξεις ωραία, γιατί πατρίδα μας είναι ο τόπος όπου εργάζεσαι, είναι το πρώτο μάθημα της πολιτικής οικονομίας, θα πρέπει εγώ να εργαστώ και να τιμήσω, πρώτα απ’ όλα το επάγγελμά μου, μετά την πόλη, τους ανθρώπους που μ’ εμπιστεύονται και δεν είναι λίγο. Πρέπει να ευχαριστήσω δημοσίως την απερχόμενη δήμαρχο κ. Τσιανάκα και τον νέο δήμαρχο κ. Μουριάδη και θέλω να πιστεύω πως θα συνεργαστούμε καλά. Αυτά όλα είναι ένα ζητούμενο. Θέλω να πιστεύω πως μπορούμε να κάνουμε πράγματα σημαντικά, όπως είναι για εμένα το αρχαίο θέατρο και το Φεστιβάλ όπου κάθε χρόνο προσπαθούμε, με πολύ κόπο, να βάλουμε ένα αίτημα πνευματικό. Γιατί τα θέατρα αυτά, να το πούμε και εμφατικά, η πνευματική τους διακήρυξη είναι για εκπαιδευτικούς και πολιτιστικούς λόγους, δεν είναι μόνο για διασκέδαση και χιούμορ. Είναι ένα άλλο σχολείο, ένα άλλο πανεπιστήμιο. Τα ελάχιστα χρήματα που δίνει το ελληνικό δημόσιο και ο δήμος Καβάλας, τα δίνει γι αυτό το λόγο. Και θα πρέπει να είμαστε πολύ συνεπείς και σοβαροί.

Επίσης, βρίσκεστε και στην καλλιτεχνική διεύθυνση του Φεστιβάλ Φιλίππων από το 2009. Εσείς που βρίσκεστε, παράλληλα, και στην οργάνωση αλλά και στην καλλιτεχνική παραγωγή ως καλλιτέχνης, πιστεύετε ότι, ακροβατείται ανάμεσα στο όνειρο και την πραγματικότητα;

Όταν είσαι σε αυτή την θέση πρέπει, να είσαι συνεπής και σοβαρός. Επειδή, από πολύ μικρός έχω δουλέψει σε μαγαζιά ξέρω πως πρέπει να ψωνίζεις  το πρωί, για ν’ ανοίγεις στις δέκα η ώρα, να είναι έτοιμη η κουζίνα σου. Δεν υπάρχει καμία ποιητική σε αυτό. Η οργάνωση έχει και χαμαλίκι και έχει και αυτό την ποίησή του, μη σου πω ότι αυτό έχει το παραπάνω, εκεί ανακλύπτεις πιο ωραία πράγματα. Εμένα μ΄αρέσει αυτή η πρακτική πλευρά της δουλειάς μας, εξάλλου, έχει πει ένας πολύ μεγάλος ποιητής ότι: «οι ευθύνες αρχίζουν από τα όρια».

Σε μια πρόσφατη συνέντευξή σας είχατε πε ότι «μηρυκάζετε τα κείμενα και ότι θαυμάζετε τους συναδέλφους σας που εχουν μια συγκεκριμένη μέθοδο».

Εγώ δεν έχω μέθοδο, τ’ ομολογώ. Δουλεύω σαν το σκύλο μέσα στο χωράφι, όπου μπαίνει μέσα ψάχνει, ψάχνει, ψάχνει άσκοπα και στο τέλος κάτι βγάζει. Μ’ αρέσει αυτή η έρευνα, ο τρόπος αυτός. Άλλοι άνθρωποι, έχουνε μέθοδο, αρχές, τέλος. Εγώ δεν το έχω αυτό. Θυμάμαι από  πολύ μικρός ότι είχα αυτό το ελάττωμα, από το σχολείο. Όταν είχα εξετάσεις, ή στο Γυμνάσιο ή στο Πανεπιστήμιο, επειδή, για να μην πω ότι ήμουν τεμπέλης ή ότι δεν διάβαζα τα μαθήματά μου, τότε διάβαζα τα μεγάλα μυθιστορήματα και ήταν ο τρόπος το να γράφω καλά διαβάζοντας άλλα πράγματα. Δεν φυγομαχούσα, ήταν ένας τρόπος. Δεν ήταν ότι δεν διάβαζα, διάβαζα τον Ντοστογιέφσκι στις εισαγωγικές εξετάσεις του Πανεπιστημίου, για ν’ αποδείξω στον εαυτό μου ότι διάβαζω, ότι δεν είμαι τεμπέλης. Μετά άρχιζα να διαβάζω μαθηματικά, αρχαία…(γέλια).

Πιστεύετε ότι κάθε σκηνοθέτης που έχει μια συγκεκριμένη σκηνοθετική γραμμή είναι γι’ αυτόν ένα μπαστούνι;

Τους θαυμάζω αυτούς που έχουν μέθοδο,αλλά δεν με συγκινεί ιδιαίτερα.Το πάνε σιγά-σιγά, το εμβαθύνουν, προχωράνε. Όχι, δεν είναι μπαστούνι. Προσωπικά με συγκινεί κάτι που γίνεται ξαφνικά, σαν ένα μπουρίνι. Έτσι, ξαφνικά, και ξανά ανοίγει. Άμα τώρα είσαι και νέος και βλέπεις τον καιρό ότι θα ρθει η βροχή, σιγά- σιγά, εντάξει έχω πάρει την ομπρέλα μου, αλλά μ’ αρέσει να βρέχομαι στη ζωή.

«Περπατάτε» για να μιλήσουμε λιγάκι ποιητικά, όπως είπατε και, πριν, ότι περπατάτε σε διάφορες πόλεις, Αθήνα, Καβάλα, Φιλίππους, Ναύπλιο όπου έχετε γεννηθεί…

Παντού, όπου βρίσκομαι, περπατάω, όπως και ξένες πόλεις, Κωνσταντινουπολη, τώρα στη Νέα Υόρκη. Οι αρχαίοι Έλληνες, η ιστορία των αρχαίων Ελλήνων, τα φτερά τα είχανε στα πόδια, όπως ο Ερμής, η Αθηνά, ενώ οι άλλοι τα είχανε στους ώμους. Θέλει να πει πολλά αυτό, ότι, τα φτερά τα είχανε στα πόδια. Γιατί, με τα φτερά στα πόδια, πας, προχωράς. Πάντα, περπατώντας, συναντάς και όταν περπατάς, άσκοπα, και όταν δεν έχεις στόχο. Ότι καλό αν έχω κάνει στο τραγουδι, στο θέατρο, αν κάτι έχει προκύψει. Δεν θα το έλεγα τυχαία. Με τις λέξεις είμαι πολύ προσεκτικός. Δεν είναι κάτι τυχαίο, είναι κάτι που γίνεται μέσα σου, δηλαδή είσαι έτοιμος την ώρα που περνάει αυτό, δηλαδή ανεβαίνεις πάνω σε αυτό το άλογο, μπορεί να σε γκρεμοτσακίσει βεβαίως, αλλά και αυτο είναι μέσα στο παιχνίδι.

Η πόλη της Καβάλας, σας ωρίμασε καλλιτεχνικά; Το γεωγραφικό της περιβάλλον αποτέλεσε μια έμπνευση; Και σε ποια πόλη θα θέλατε να επιστρέφετε;

Η Ελλάδα έχει μια πόλη την Αθήνα! Εγώ ανέβηκα από το Ναύπλιο στην Αθήνα για να πάω στο Πανεπιστήμιο ως ένα ανίδεο παιδί, άπραγο, άσχετο και σιγά-σιγά περπατώντας σε αυτούς τους δρόμους της μεγάλης πόλης, άρχισα σιγά-σιγά να καταλαβαίνω κάποια πράγματα. Είμαι ευγνώμων σε αυτή την πολη! Και όταν επιστρέφω στην Αθήνα νιώθω την πατούσα μου στο σωστό της νούμερο. Φυσικά, στις πόλεις που δουλεύω είτε στο Αγρίνιο, είτε στη Θεσσαλονίκη αρκετά στο Κρατικό, είτε εδώ (Καβάλα), νιώθω σαν πατρίδα μου τον χώρο. Η Καβάλα είναι μια πόλη ευνοημένη, τιμημένη από τον Θεό, από τη γεωγραφία, από τον ορίζοντα και τη θάλασσα, που μ’ αρέσει, ξεγελιέμαι ότι είμαι και στο Ναύπλιο όταν ανεβαίνω στην Παναγία. Με έχει βοηθήσει και,πάρα πολύ, με δυσκόλεψε και της είμαι ευγνώμων, αλλά με μια δυσκολία, δημιουργικη. Κάναμε πράγματα εδώ, όταν μπήκα στο Φεστιβάλ  και στο ΔΗΠΕΘΕ, παραστάσεις όπως με τη Βιογραφία του Πατρογονικού ή με το Καλοκαίρι του Σεφέρη, είτε τους χώρους που ανακαλύψαμε, είτε ήταν το κτίριο, είτε το οικόπεδο Κρέη,  διάφοροι κόλποι εδώ στην παραλία, είτε σε άλλα απίθανα μέρη της πόλης, στο λιμενοβραχίωνα είτε στις Κρινήδες. Πολύ σημαντικό ήταν που μπήκαμε στο δίκτυο του αρχαίου δράματος, και έτσι και πήραμε και κάποια χρήματα για να μπορέσουμε να δουλέψουμε καλά και χρήματα για να βιοποριστούμε. Έγιναν πολλά πράγματα, καλλιτέχνες, φίλοι και καλοί και σημαντικοί, βοήθησαν, δηλαδή, κάποιοι και μάλιστα αφιλοκερδώς και τους είμαι ευγνώμων. Το καλοκαίρι του Σεφέρη που έγινε εδώ ή Το καλοκαίρι του Χειμωνά, δεν θα το ξεχάσω, Να πηγαίνεις στην παραλία και ένα νέαρό παιδί να διαβάζει τον Άμλετ του Χειμωνά ή τον Σεφέρη και καταλάβαινα ότι ευθυγραμμιζότανε με το Φεστιβάλ αυτό το παιδί, αυτός ο κύριος, αυτή η κυρία, αυτή η κοπέλα. Μην φανταστείτε ότι ήταν πολλοί, λίγοι. Επειδή, είμαστε λίγοι. Οι πολλοί είναι μετρήσιμοι και δεν έχουν ενδιαφέρον. Οι λίγοι είναι αμέτρητοι. Έτσι, έχει προχωρήσει αυτο το κράτος που λέγεται Ελλάδα.

Το εκάστοτε θέμα που επιλέγετε κάθε φορά γα το Φεστιβάλ Φιλίππων, αποτελεί μια ατομική δουλειά ή προκύτει, μέσα άπο μία συλλογική απόφαση ή συνεργασία;

Όχι, είναι μια ιδιοτελής χειρονομία και σκέψη, αλλά υψηλού φρονήματος, θέλω να πιστεύω. Είναι κάτι που μου συμβαίνει εμένα. Όπως, στον Σεφέρη θυμάμαι ότι, δυσκολευόμουνα πάρα πολύ. Βρήκα μια μεγάλη δυσκολιά σε πολλά πράγματα με τη δουλειά μου, με τον εαυτό μου, με τους ανθρώπους μου και όλο το χειμώνα και το καλοκαίρι θυμάμαι διάβαζα τα ημερολόγια του και λέω: «Α, να αυτό θα κάνω!» (είχε μπει και ο Φεβρουάριος). Αυτό, που με στήριζε εμένα ο Σεφέρης και βάλαμε και τον υπότιτλο: «Χορηγός αισιοδοξίας», τότε. Και είπε κάποιος, αφελής: «Έχει τόσα πολλά χρήματα αυτό;» και είπα εγώ: «Ναι, βέβαια έχει πάρα πολλά!». Είναι μια θυρίδα που βλέπω τον κωδικό και μπαίνω μέσα και παίρνεις ότι έχεις ανάγκη. Θέλω να πω, όπως και τώρα με την Οδύσσεια  (Φεστιβάλ Φιλίππων: Οδυσσέας: Ο ήρωας της καρτερίας). Το χειμώνα, πάλι, διάβαζα την Οδύσσεια σ΄ένα μπαλκόνι, βλέποντας τη θάλασσα και λέω: «Να! Αυτό θα είναι το θέμα μας!», τελείως προσωπικά είναι αυτά.

Έχει συγκεκριμένο σκοπό αυτή η θεματολογία;

Φυσικά έχει, την τέχνη της επιβίωσης ή την αρετή της φτώχειας, την ξεχασμένη αυτή αρετή.

Η πορεία σας καταγράφεται στο θέατρο, στην ποίηση στην πεζογραφία και το τραγούδι. Ποια μορφή γραφής σας ελκύει περισσότερο;

Το τραγούδι είναι όλο αυτό που έχει, γιατί όλα είναι τραγούδι. Στις ραψωδίες που διαβάζεις τώρα του Ομήρου και αυτά, τραγούδι είναι, το κατεξοχήν τραγούδι! Το τραγούδι είναι η πρώτη μα η πρώτη,έτσι, παραχώρηση που έκαναν οι θεοί στους ανθρώπους με το τραγούδι να βρουν την αθανασία. Η αθανασία ήταν τραγούδι. Τραγουδώντας, λοιπόν, τα πάθη ή τους έρωτες ή τις νίκες κάποιων ανθρώπων, αυτοί περνάγαν στην αθανασία. Ήταν η πρώτη, λοιπόν, παραχώρηση που έκαναν οι θεοί στους ανθρώπους. Άρα στην πρώτη παραχώρηση πρέπει να βάζουμε το τραγούδι. Γιατί, σαν λαός έχουμε μεγάλη παράδοση στο τραγούδι, πιο πολύ από οποιονδήποτε άλλο λαό.

Μα, η αρχαία τραγωδία τραγούδι δεν ήταν;

Ναι, όλα. Θέλω να πω στο, νεοελληνικό κράτος, έχουμε σημαντικούς συνθέτες απ’ ότι σκηνοθέτες ή συγγραφείς. Όταν έχεις τον Τσιτσάνη, τον Χατζιδάκη, τον Παπαιωάνου, αυτούς όλους τους μεγάλους. Αλλά, με το τραγούδι η ποίηση κατεβαίνει στον κόσμο. Δεν υπάρχει τέτοια παράδοση, σε άλλα μέρη, σε άλλα κράτη, με τα λόγια και τους στίχους.

Παρατήρησα ότι ανεβάζετε αρκετά λογοτεχνικά έργα όπως Η Βιογραφία του Πατρογονικού, Ένας ξεπεσμένος Δερβίσης, Ο εθνικός κήπος κ.λ.π. Η συγγραφική σας δουλειά δεν περιέχει, κυρίως, έναν καθαρά αυτούσιο θεατρικό λόγο, όσον αφορά τη μορφή.

Έχουμε κάνει θεατρικά, όπως το Δάφνες και πικροδάφνες, τον Όιδίποδα τύρρανο, πέρυσι, πάντα, επειδή είναι και το budget πάρα πολύ μικρό, το θέατρο μας είναι πολύ φτωχό, έχουμε πολύ λίγα χρήματα, δεν επιτρέπουν μεγάλες παραγωγές. Έναν Τσέχωφ, έναν Ίψεν, που θα ήθελα πάρα πολύ ν΄ανεβάσω, τον Τζον Γαβριήλ Μπόρκμαν, έναν Θείο Βάνια, ή την Αγριόπαπια ή τον Θάνατο του εμποράκου, τον Ριχάρδο IIΙ, ή τον Γυάλινο κόσμο, τα έργα που αγαπώ πάρα πολύ και άλλα και άλλα…ή τον Μπέργκμαν ή τον Σαίξπηρ. Αυτά είναι έργα που θα πρέπει ν’ ανεβαίνουν και να γίνονται, γιατί αυτή είναι μεγάλη ποίηση. Χρειάζεται όμως θίασος μεγάλος, διανομές. Οι μεγάλοι ρόλοι αν δεν παίζονται από μεγάλους ηθοποιούς ρεζιλεύονται. Δεν μπορεί να παίξει έναν Τζον Γαβριήλ Μπόγκμαν ένα παιδί που δεν έχει την εμπειρία να το κάνει. Να κάνει μια ανάγνωση, εντάξει. Έπρεπε να κάναμε αναγνώσεις κλασικών έργων. Αυτό θα μπορούσε να γίνει. Αλλά πως θα ανεβάσεις έναν Τζον Γαβριήλ Μπόρκμαν, έναν Βασιλιά Ληρ ή τον Οιδίποδα επι Κολωνώ, αν δεν έχεις έναν μεγάλο ηθοποιό, κοροδευόμαστε; Προσωπικά, δεν θέλω να είμαι από αυτούς που ρεζιλεύονται. Ήμουν πάρα πολύ ευτυχής με αυτό που έγινε με την Βιογραφία του Πατρογονικού. Μου αρέσει αυτή η τοπική καλλιέργεια, η απελπιστικά περιορισμένη τοπική καλλιέργεια να πατάει σωστά, να πατάει στο ύψος του, να έχει ορίζοντα, να συνομιλεί με τα ρεύματα. Να είναι μεν τοπικό αλλά όχι τοπικιστικό. Χάρηκα πάρα πολύ που το βρήκα αυτό εδώ, το κείμενο της κυρία Κριθαρέλλη μ’ άρεσε πάρα πολύ, ήμουν πολύ ευτυχής! Ήταν η ιστορία της Καβάλας το 1900 που δεν γνώριζε η Καβάλα και η ιστορία της Δυτικής Μακεδονίας και των Βαλκανίων, και της Ελλάδας της Παγκόσμιας. Είναι μια ιστορία οικογενειών, σπιτιού, γιατί τα σπιτια μιλούν! Άμα γυρίσεις βράδυ και ειδικά τα βράδια, θ΄ακούσεις και καμια φωνή από κανένα σπίτι.

Θα φτάσει στα χέρια μας από εσάς, έναν αληθινό ποιητή, ένα αυτούσιο θεατρικό έργο;

Μακάρι! Θα έπρεπε να γράψω. Όμως υπάρχουν κάποιες υποχρεώσεις! Αυτό που λέγαμε και, στην αρχή, το να είσαι παρών στις υποχρεώσεις σου,να φέρνεις τα εμβάσματα στη σωστή ώρα, στο σωστό χρόνο. Είναι μεγάλη ευτυχία το να στέλνεις κάπου, να δίνεις παρά να παίρνεις. Όσο μεγαλώνεις καταλαβαίνεις, δηλαδή πως να διατηρείς το γλυκό μέσα στα χέρια σου και δεν το έχεις πειράξει και το πας κάπου, όταν μεγαλώνεις, όταν είσαι μικρός μπορείς να το τσιμπολογάς και λίγο, να το πας μισό και να πεις: «τσίμπισα και εγώ λίγο» (γέλια). Όταν μεγαλώνεις όσο και αν το λιγουρεύεσαι, το πας εκεί όπου αγαπάς.

Ταξιδέψατε ως θεατρικός παραγωγός στη Νέα Υόρκη, με το έργο της Ιόλη Ανδρεάδη, Ίων.Πως στάθηκε αυτή η συνεργασία;

Έγινε μια διάλεξη στο Brooklyn για την Οδύσσεια. Η συνεργασία μας ήταν εξαιρετική! Ήταν  μια πολύ σημαντική παράσταση. Η πρόταση έγινε για το Φεστιβάλ του αρχαίου δράματος. Μέσα από πολλές παραστάσεις προκυρήχθηκε, ζητήθηκε να ταξιδέψει και ήταν μια δράση που κυκλοφόρησε και σε άλλα φεστιβάλ. Ήταν μια από τις πιο καλές παραστάσεις που έχουμε κάνει. Τύχη μπορείς να πεις! Ζητήθηκε να πάμε στην Νέα Υόρκη και πήγαμε, και στου Δελφούς, νομίζω. Είμαστε χαρούμενοι για τις παραστάσεις που γεννιούνται και ταξιδεύουν! Γιατί αυτό είναι να μεγαλώνουν και να προχωράνε! Η δουλειά της Ιόλης και των συνεργατών της (της Χατούπη, του Μπίμπη, του Ασπρούλη) ήταν εξαιρετικη.

Θα εγκαταλείπατε ποτέ την πατρίδα σας αν σας δινόταν μια ευκαιρία στο εξωτερικό?

Προφανώς!Γιατί, όχι; Γιατί πατρίδα σου είναι πάντα εκεί που εργάζεσαι. Αν και εγώ δεν είμαι και τόσο νέος άνθρωπος. Ένας νέος άνθρωπος θα πρέπει να το δοκιμάσει, οπωσδήποτε αυτό. Τώρα που ταξίδεψα και στην Κωνσταντινούπολη, που είχαμε παραστάσεις και στην Νέα Υόρκη, είδα ότι μπορεί κανείς πραγματικά να δοκιμάσει πράγματα και χαίρομαι που σκηνοθέτες, όπως ο Τερζόπουλος στο θέατρο, ή και άλλοι έλληνες, στο σινεμά ο Λάνθιμος, που κάνανε μεγάλη καριέρα στο εξωτερικό! Χαίρομαι πολύ που ταξιδεύουν και μεταφέρουν έτσι πράγματα και υλικά.

Η Ελλάδα πιστεύετε ότι δεν δίνει περιθώρια στους καλλιτέχνες;

Πρέπει να κάνεις το ταξίδι μόνος σου, για να δεις! Είναι αλήθεια, δεν υπάρχει κανένα υπουργείο που να νοιάζεται. Σέβομαι οποιονδήποτε επαγγελματία, ακόμα και ας μην εκτιμώ τα τραγούδιά του, αλλά ποιός είμαι εγώ που θα πω γι’ αυτό; Αλλά ένα κράτος θα έπρεπε να νοιάζεται τι εξάγει! Είναι τόσα άλλα, ας φτιάξει πρώτα τα ΔΗΠΕΘΕ. Στα περισσότερα ΔΗΠΕΘΕ υπάρχουν εκλάμψεις, κάποιοι άλλοι που έχουν στελεχώσει τα ΔΗΠΕΘΕ και έχουν και φιλότιμο και εργάζονται. Δεν υπάρχουν χρήματα για τον πολιτισμό, και ξέρουμε γιατί.  Όσο προχωράνε τα πράγματα, θα ‘ναι ακόμα πιο δύσκολα. Είναι αυτό που πρέπει να πέσεις στη θάλασσα και να πιάσεις τα ψάρια ζωντανά και όποιος αγαπάει τα ψάρια ζωντανά, μπαίνει στη θάλασσα και τα πιάνει και όποιος δεν θέλει να κάνει δουλειές, μένει μόνος του. Αυτό είναι λίγο σκληρό αλλά είναι και γοητευτικό. Είναι ένα επάγγελμα που δεν σε υποχρεώνει κανείς να το κάνεις, να γίνεις ηθοποιός. Δεν σε πιέζουν οι γονείς σου να γίνεις ηθοποιός, σε αποτρέπουν και καλά κάνουν, συμφωνώ μαζί τους, αλλά δεν μπορείς ν’ αποτρέψεις ένα παιδί, όσο θέλει θα πάει και εσύ αν ήθελες θα πήγαινες. Άρα, λοιπόν, γιατι όχι! Άμα σε ρωτάνε, όμως, θα λες ότι είναι ένα επάγγελμα που δεν μπορείς να ζήσεις. Δεν είναι ένα επάγγελμα που όπως ένα παιδί δουλεύει στο ασανσέρ ή του θυρωρού. Αυτό που χρειάζεται πάντως πάνω απ’ όλα είναι να έχεις πρέπει να έχεις μια μεγάλη δόση επιμονης, να επιμένεις! Όταν είσαι νέος είναι δύσκολο. Γιατί η επιμονή σ’ έναν νέο άνθρωπο δεν είναι το παν. Είναι η αυθάδεια, η άγνοια, φυσικά πράγματα, ο εγωισμός. Αυτά είναι τα προτερήματα ενός νέου ανθρώπου και είναι φυσιολογικά, δεν είναι για να κατηγορούμε και εμείς τα είχαμε, δεν τα αποβάλλαμε κιόλας, τα κουβαλάμε ακόμα και δεν είναι και καλό.

Είδα από κοντά, ότι στο πρόγραμμα του ΔΗΠΕΘΕ Καβάλας, υπάρχει ένα άνοιγμα προς τους ερασιτεχνικούς θιάσους. Από την μία στα πλαίσια της γιορτής του 4^ου μαθητικού θεάτρου και από την άλλη η παρουσίαση των ερασιτεχνικών θιάσων, από μια πράξη της Δωδέκατης Νύχτας. Τι σημαίνει για εσάς ή τι σκοπό έχει αυτή η ένταξη των ερασιτεχνικών θιάσων;

Είναι πολύ σημαντικό να δουλεύουν παράλληλα αυτά! Πιστεύω ότι, είναι μια καλλιτεχνική ενασχόληση και όχι μια καλλιτεχνική δημιουργία. Πρέπει να το ξεκαθαρίσουμε αυτό! Άλλο καλλιτεχνική ενασχόληση και άλλο καλλιτεχνική δημιουργία! Να είναι καθαρά τα πράγματα! Όταν μπερδεύονται αυτά, προκύπτουν θέματα.Φυσικά, το ΔΗΠΕΘΕ είναι προνόμιο να βοηθάει τους ερασιτέχνες, να τους βοηθάει με χίλιους τρόπους, με υλικό, με σεμινάρια,, με όλα αυτά. Να τους δίνει και τον χώρο όταν μπορεί να τον παραχωρεί και,παράλληλα, να παρακολουθούν όσα γίνονται στο θέατρο, τις πρόβες των ηθοποιών, αυτό πρέπει να γίνεται! Η Καβάλα έχει μια παράδοση μεγάλη με τις καλλιτεχνικές ομαδες, είναι πάρα πολλές. Κάποιες από αυτές δουλεύουν τουλάχιστον δέκα με δεκαπέντε χρόνια, μην σου πω και παραπάνω, έχουν μια πορεία! Νομίζω, όμως πρέπει να ξεκαθαρίσει κανέις στο μυαλό του τι πάει να πει καλλιτεχνική ενασχόληση και τι καλλιτεχνική δημιουργία.

Ο διαχωρισμός ερασιτέχνη/επαγγελματία στο θέατρο τι μπορεί να σημαίνει για εσάς;  Όπως και το κοινό, το κοινό της Αθήνας και το κοινό της επαρχίας.

Ο ερασιτέχνης κάνει το χόμπι του. Όταν μου ζητάνε να πω την γνώμη μου για μια ερασιτεχνική παράσταση, με τι κριτήρια θα την πω, δηλαδή. Περάσαμε ωραία, διασκεδάσαμε, αυτό ειναι υπέροχο, μπράβο. Δεν μπορώ να κάνω κριτική. Δεν θα μπορούσα να πω πχ η Μαρία είναι καλύτερη από την Έλλη Λαμπέτη, δηλαδή, θα αρχίσουμε να λέμε αστεία.

Όσο για το κοινό της επαρχίας, της Καβάλας, δεν είναι απαίδευτο, έχει δει σημαντικές παραστάσεις, στα φεστιβάλ του αρχαίου θεάτρου, είναι πάνω από το μέσο όρο. Φυσικά, στην Αθήνα το κοινό, είναι πιο εκσυγχρονισμένο, παρακολουθεί τα καινούργια ρεύματα. Γιατί το θέατρο είναι μια τέχνη που κινείται σαν το νερό, αυτό που ισχυεί σήμερα αύριο χάνεται. Εδώ υπάρχει και το αρχαίο θέατρο και έχουν και μια εκπαίδευση, είναι και λίγο αυστηρό το κοινό της Καβάλας, κατεβαίνει και Αθήνα και βλέπει παραστάσεις. Είναι υψηλό το επίπεδο του. Όταν πας Ενδιμβούργο ή στην Αβινιόν και το Βερολίνο, σίγουρα, θα δεις καλύτερο θέατρο, δεν είναι κακό να το λέμε. Αλλά η Καβάλα είναι πολύ πάνω, λόγω του αρχαίου θεάτρου.

Όταν σκηνοθετείτε ή όταν φέρνετε κάποιες παραστάσεις, έχετε στο νου σας το κοινό στο οποίο θα απευθυνθείτε; Παρακολουθείτε το κοινό;

Φυσικά, με ενδιαφέρει όχι να με κοιτάζει το κοινό, να κοιτάζω εγω το κοινό στις παραστάσεις. Δηλαδή, να είμαι εγώ ο καθρέφτης και όχι αυτοί ο δικός μου.

Συνεντεύξεις