Συγγραφή κειμένων, αρθρογραφία, επιμέλεια εκδόσεων, σενάριο ντοκιμαντέρ, διοργάνωση σεμιναρίων, είναι μόλις λίγες από τις δημιουργικές εκφάνσεις του Θανάση Τριαρίδη. Από το 2000 έχει εκδώσει σε διάφορες μορφές 38 βιβλία με αφηγήσεις και δοκίμια. Στην ιστοσελίδα http://triaridis.gr/, υπάρχουν συγκεντρωμένα όλα τα εκδομένα βιβλία του και τα δημοσιευμένα κείμενά του. Όλα τα γραπτά του είναι ελεύθερα από κάθε «πνευματικό δικαίωμα» και μπορούν να αναπαραχτούν εν όλω ή εν μέρει δίχως την οποιαδήποτε άδεια. Μυθιστορήματα, αφηγήματα, ποιήματα, θεατρικά έργα και κείμενά του έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά και ιταλικά.
Το “Lebensraum” είναι το πρώτο του θεατρικό έργο που ανέβηκε στην Γερμανία και συνεχίζει το ταξίδι του σε Ελλάδα και Κύπρο. Μια παράσταση για τον «Ζωτικό Χώρο» και την μεταφορά του από το ιστορικό επίπεδο στο «εδώ και τώρα».
Πώς προέκυψε ο τίτλος της παράστασης;
Πρόκειται για έναν ιδιαίτερα βεβαρυμμένο ιστορικά όρο: Lebensraum στα γερμανικά σημαίνει «Ζωτικός Χώρος» και ήταν η κύρια επιχειρηματολογία του Χίτλερ και των ναζί, προκειμένου να κατακτήσουν διά των όπλων περιοχές και να οδηγήσουν την Ευρώπη στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Επί της ουσίας όμως πάνω σε αυτή την φονική επιχειρηματολογία («ένα έθνος χρειάζεται τον ζωτικό του χώρο για να αναπτυχτεί») στηρίζονται όλοι οι εθνικιστικοί (και πριν από αυτούς οι θρησκευτικοί) πόλεμοι της Ιστορίας. Σε αυτό το έργο θέλησα να μεταφέρω τον όρο του Ζωτικού Χώρου από το ιστορικό επίπεδο στο εδώ και τώρα και από το υπερκείμενο της φονικής συλλογικότητας στο υποκείμενο του φονικού εαυτού. Κοντολογίς: ήθελα να (ξανα)πώ πως όλοι οι θεατές είναι δολοφόνοι, πως όλοι είμαστε δολοφόνοι.
Αν και η έννοια του ζωτικού χώρου έχει συνδεθεί με τη ναζιστική Γερμανία και την αντίστοιχη θεωρία που εφάρμοσε για την κατάληψη εδαφών, εκτός των δικών της συνόρων, σήμερα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την καθημερινότητα του ατόμου. Ποια είναι η σημασία του ζωτικού χώρου στις διαπροσωπικές μας σχέσεις;
Είμαστε εκπαιδευμένοι στον φόνο – λόγο της θρησκευτικής και της εθνικιστικής εκπαίδευσής μας. Κατανοούμε τον άλλο ως υποψήφιο θύτη – και οργανώνουμε την «άμυνά» μας. Μάθαμε να δικαιολογούμε τον φόνο ως ιστορική ανάγκη – δηλαδή τον συνηθίσαμε.
Η απουσία κανόνων και οδηγού κάνει τις σχέσεις πολύπλοκες;
Αυτό το επιχείρημα περί «δυσκολίας και πολυπλοκότητας μιας ζωής δίχως οδηγό και κανόνες» είναι το πυρηνικό εργαλείο όσων θέλουν να επιβάλουν κανονικότητες στη ζωή – δηλαδή είναι το κύριο επιχείρημα του φασισμού. Η «δύσκολη και πολύπλοκη ζωή» είναι, τουλάχιστον για μένα, αίτημα και όχι φόβητρο. Ο φασισμός θέλει μια απλοϊκή, απλή, ερμηνεύσιμη και χειραγωγήσιμη εκδοχή της ζωής – το να ακολουθεί κανείς πιστά έναν Ιερό Οδηγό, ένα Ιερό Βιβλίο, έναν Ιερό Κανόνα. Υπό αυτή την έννοια όλοι οι «Οδηγοί», «Καθοδηγητές», «Προφήτες», «Μεσσίες» (και όλοι οι ανάλογοι που γράφονται με κεφαλαίο πρωτόγραμμα) είναι εχθροί μου. Ο «οδηγός» στα γερμανικά ονομάζεται Führer – αν κάτι μας λέει αυτό.
Ως τι θα έπρεπε να επιχειρεί να λειτουργεί μια ιστορία; Ως κάλεσμα σε δράση; Ως ηχηρός συναγερμός; Ως ορός μορφίνης;
«Ένα βιβλίο θα έπρεπε να είναι ένα τσεκούρι που σπάζει την παγωμένη θάλασσα μέσα μας» γράφει ο Κάφκα. Αυτό ίσως να είναι αρκετά καίριο. Φοβούμαι πολύ αυτούς που καλούν σε δράση: συνήθως αποδεικνύονται χειρότεροι δολοφόνοι από τους κυρίαρχους δολοφόνους στους οποίους εναντιώνονται.
Είναι το πρώτο σας έργο που ανεβαίνει στη Γερμανία. Ποια ήταν η ανταπόκριση του γερμανικού κοινού;
Η παράσταση του LEBENSRAUM χαρακτηρίζεται από μια ακατανόητη και ανερμήνευτη επαναληπτικότητα. Όπου παρουσιάζεται δημιουργεί το αδιαχώρητο – και συνάμα ενοχλεί πολύ τους θεατές. Στην Γερμανία έμειναν στις διαμαρτυρίες και τις φωνές. Στην Αθήνα υπήρξαν θεατές που φύγανε την ώρα της παράστασης. Δεν μπορώ να πω πως δεν ικανοποιεί μια τέτοια αντίδραση.
Πώς προκύπτει κάθε φορά η μορφή αυτού που γράφετε;
Γράφω κατόπιν σχεδίου – και μάλιστα ενός πολύ μεγάλου σχεδίου που κρατάει δεκαετίες. Οι διαλογικές αφηγήσεις που γράφω είναι μια σειρά από αφηγήσεις διασάλευσης της ταυτότητας που πλαισιώνουν τη κεντρική συγγραφική μου δουλειά, τα ΧΛΩΡΑ ΔΙΑΜΑΝΤΙΑ. Ήρθαν έτσι τα πράγματα και αυτές οι διαλογικές αφηγήσεις θεωρήθηκαν από τους ανθρώπους του θεάτρου «θεατρικά έργα» και βρήκαν τον δρόμο τους στη σκηνή. Ήταν απρόσμενο για μένα αυτό, δεν το περίμενα, δεν το υπολόγιζα.
Έχετε επιλέξει στη γραφή σας τον ρομαντισμό. Ποια είναι τα πλεονεκτήματα του;
Δεν είμαι ο αρμοδιότερος να πω αν αυτό που γράφω είναι ρομαντισμός. Εκείνο που έχω να πω είναι πως με ενδιαφέρει ιδιαίτερα το κεντρικό αίτημα του ρομαντισμού: η μετάβαση του κέντρου βάρους από την ηθική στον βουλητικό εαυτό – και η διερεύνηση της τρομερής αγάπης μέσα από αυτό το νέο πρίσμα.
Ποιος είναι ο προσωπικός σας ορισμός για τη δραματουργία;
Θα προτιμούσα να σας δώσω έναν ορισμό (ή έστω, κάτι σαν ορισμό) για την θεατρική πράξη – και από αυτόν ίσως και να απορρέει και τι πιστεύω για την δραματουργία. Θέατρο είναι η ώρα που μια προϋπάρχουσα νεκρή ιδέα (ένα «κείμενο», κάτι που «κείται») γίνεται ζωντανό σώμα διά ζωντανών σωμάτων.
Η ενασχόληση με τη σύγχρονη ελληνική δραματουργία, η προώθηση του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού αποτελεί και μορφή πολιτικής στράτευσης; Προϋποθέτει κάτι περισσότερο από απλό ενδιαφέρον για την ελληνική δραματουργία;
Η ελληνόγλωσση δραματουργία των τελευταίων χρόνων, στον βαθμό που μπορώ να την παρακολουθήσω, ανθεί: γράφονται πολλά σπουδαία κείμενα, υπάρχουν πολλοί ξεχωριστοί συγγραφείς, και -το κυριότερο- εκφράζονται πολλά φυγόκεντρα αιτήματα για υπέρβαση από τον επιβαλλόμενο εθνικό κανόνα – τον κανόνα που οδήγησε τον νεοελληνικό πολιτισμό στην αποκρουστική σήψη. Κάθε προσπάθεια να ανοιχτεί αυτή η δραματουργική κατάθεση πέρα από τα όρια της ελληνικής γλώσσας συνιστά μια ακριβή προσφορά τόσο στην ίδια την ελληνόγλωσση δραματουργία όσο και στον παγκοσμιοποιημένο πολιτισμό.
Υπάρχει μια συντηρητική στροφή στον ελληνικό πολιτισμό; Αν ναι, που πιστεύετε ότι αποδίδεται αυτή η μεταστροφή;
Δεν υπάρχει καμία συντηρητική μεταστροφή στον νεοελληνικό πολιτισμό: ο νεοελληνικός πολιτισμός ήταν εξ αρχής και εκ κατασκευής ακραία φοβικός, ρατσιστικός, κανοναρχημένος από θρησκευτικές και εθνικιστικές στρεβλώσεις και ψευτιές. Και τώρα ήρθε ή ώρα να αναμετρηθεί με το πύον του. Η επιβίωσή του εξαρτάται από αυτή την αναμέτρηση.
Τριαρίδης
Συνεντεύξεις