Ο Θανάσης Σαράντος είναι ένας άνθρωπος αφοσιωμένος στο θέατρο. Το υπηρετεί από πολλά και διαφορετικά πόστα με μια ολιστική αντίληψη για την τέχνη του θεάτρου. Πέρσι παρουσίασε τον Οιδίποδα Τύραννο του Σοφοκλή σε κλειστό χώρο καταθέτοντας τόσο ως σκηνοθέτης όσο και ως ηθοποιός – ερμηνεύοντας τον ομώνυμο ρόλο – την προσωπική του ματιά πάνω στο αρχαίο δράμα και τη σημασία του για το παρόν μας. Η παράσταση αυτή τιμήθηκε με το Βραβείο Κάρολος Κουν καλύτερης σκηνοθεσίας και φέτος παρουσιάζεται για δεύτερη χρονιά ενώ θα ακολουθήσει και περιοδεία στο εξωτερικό. Στη συνάντησή μας μιλήσαμε για την παράσταση αυτή, για το αρχαίο δράμα και το σήμερα, τις δυσκολίες που καλείται να αντιμετωπίσει ένας καλλιτέχνης όταν οργανώνει τις παραστάσεις του αυτόνομα εκτός θεσμών και για το ιδανικό μέλλον του θεάτρου όπως θα το επιθυμούσε.

Ηθοποιός, σκηνοθέτης, μεταφραστής. Όλοι αυτοί οι ρόλοι πως συνυπάρχουν και ποιος επικρατεί;

Η βασική μου ιδιότητα είναι ηθοποιός και ως σκηνοθέτης ή μεταφραστής λαμβάνω πολύ σοβαρά αυτή την ιδιότητα για να δημιουργηθεί μια θεατρική παράσταση με τη δική μου υπογραφή.

Γιατί επιστρέφετε/ επιστρέφουμε στο αρχαίο δράμα;

Απλά γιατί διαθέτει πολύ καλύτερα κείμενα από τα σύγχρονα θεατρικά, με την έννοια ότι  καθρεφτίζουν διαχρονικά το απόγειο της ανθρώπινης ύπαρξης μέσα από την ιδανική μορφή της δημοκρατικής ταυτότητας όπου ο πολίτης βρίσκεται πραγματικά στο κέντρο των αποφάσεων ενώ ο ηγέτης λογοδοτεί πάντα στις αποφάσεις των πολλών. Ειδικά στον Οιδίποδα, η πόλη φαίνεται να σέβεται τον ήρωα-ηγέτη της που την έσωσε αρχικά από την καταστροφή αλλά όπως αποκαλύπτεται μέσα στο έργο είναι και ο ίδιος που θα την οδηγήσει στον όλεθρο. Οι πολίτες αποφασίζουν τελικά να τον εξορίσουν όσο και αν ήταν κάποτε αγαπητός γιατί πρέπει να διασφαλιστεί η συνέχεια της πόλης. Ας μην ξεχνάμε ότι η τραγωδία διδάχτηκε ένα χρόνο μετά τον θάνατο του Περικλή στο δεύτερο κύμα ενός θανατηφόρου λοιμού που αποδεκάτισε την Αθήνα εν μέσω εμφυλίου πολέμου. Πιστεύω ότι ο Σοφοκλής τολμά μια ευθεία αναφορά στο πρόσωπο του Περικλή μέσα από τον κεντρικό ήρωα του έργου αφού το αρχαίο δράμα ήταν ένα πραγματικά λαϊκό θέατρο κάτι που νομίζω ότι έχει σχεδόν χαθεί μέσα στον κυκλώνα της πολιτικής ορθότητας της εποχής μας και της ευκολίας με την οποία προσεγγίζονται αυτά τα κείμενα. Ελπίζω πως η παράστασή μας τολμά να διατηρήσει τον διαχρονικό ρόλο της τραγωδίας που  έχει να πει πάντοτε κάτι στο καθένα μας ξεχωριστά.

Ποιος είναι ο πυρήνας της προσέγγισής σας στον Οιδίποδα;

Ο Οιδίπους Τύραννος είναι το πρώτο αστυνομικό έργο του παγκόσμιου θεάτρου. Νομίζω πως ακριβώς αυτό το  κινηματογραφικό στοιχείο του θρίλερ ήταν και ο βασικός λόγος που με κέντρισε για να υπάρξει μια τραγωδία σε κλειστό χώρο. Γιατί ξαναβλέπουμε τον Οιδίποδα και καθηλωνόμαστε ενώ «ξέρουμε από την αρχή ποιος είναι ο δολοφόνος»;. Η «τραγική ειρωνεία» που προκαλεί ο ίδιος ο ήρωας, η εμμονική αναζήτηση της προσωπικής ταυτότητας με κάθε προσωπικό τίμημα, η σύγκρουση του ανθρώπινου και του θεϊκού νόμου, η χρήση του Χορού που στην παράστασή μας γίνεται σαν κομμάτι της ίδιας της συνείδησης του ήρωα, ο φροϋδικός πόλεμος μέχρι θανάτου μεταξύ γιού και πατέρα αλλά και ο ασυνείδητος έρωτα του γιού με τη μάνα ήταν θέματα που με ενδιαφέραν σε ένα κλειστοφοβικό, άχρονο και σκοτεινό κόσμο που μοιάζει εφιαλτικά με τον δικό μας σημερινό. Ταυτόχρονα όμως είναι και ανοιχτός, ατέρμονος και ελπιδοφόρος γιατί μόνο στο βαθύ σκοτάδι υπάρχει και το φως.

Ο Οιδίποδας πιστεύει στον εαυτό του και στην τύχη του και γκρεμίζεται. Πόσο σύγχρονος είναι σε μια εποχή βαθιάς κρίσης;

Η αλαζονεία του Οιδίποδα προέρχεται κυρίως από το γεγονός πως η λογική του στέκεται πάνω από τους συμπαντικούς νόμους της θεϊκής τάξης. Στην προσπάθεια του να βρει τον ένοχο για να σώσει την πόλη του αλλά και την εξουσία του καταρρίπτει αυτούς τους άγραφους θεϊκούς νόμους. Τολμά να συγκρουστεί με τη μοίρα που παίζει μαζί του αποτρόπαια παιχνίδια. Παρόλα αυτά όταν αναγνωρίζει το τεράστιο λάθος του, αυτοτυφλώνεται, αυτοεξορίζεται και θαρραλέα γίνεται ο ίδιος το ζωντανό παράδειγμα σε όλους προς αποφυγή της ανθρώπινης αλαζονείας. Άραγε πόσοι από τους σύγχρονους Έλληνες πολιτικούς που μοιάζουν πλέον να έχουν καταντήσει ως απολιθώματα της Μεταπολίτευσης μπορούν να φτάσουν σε τέτοια αναγνώριση;  

Η παράστασή σας βραβεύτηκε και επίσης επιλέχθηκε να ταξιδέψει στην Κίνα. Πόσο δύσκολο είναι αυτό για έναν ιδιωτικό θίασο;

Η παράσταση επιλέχθηκε ανάμεσα σε δεκάδες αιτήσεις να παρουσιαστεί ταυτόχρονα  σε 2 φεστιβάλ στην Κίνα (ανάμεσα τους και το Διεθνές Φεστιβάλ Θεάτρου της Σανγκάης). Φυσικά και είναι ένας άθλος αν αναλογιστεί κανείς τα τεράστια έξοδα που απαιτούνται για τη μετάβαση του θιάσου σε ένα τόσο μακρινό μέρος. Επί 4 μήνες όλο το καλοκαίρι ζητήσαμε την αρωγή τόσο της πολιτείας όσο και ιδιωτικών ιδρυμάτων με μια μικρή ανταπόκριση μόνο από το ΥΠΠΟ που καλύπτει κάποιο μέρος των εξόδων της περιοδείας σε Κίνα. Δυστυχώς δεν υπάρχει ακόμα ένα ανεξάρτητο κρατικό πολιτιστικό δίκτυο που να υποστηρίζει σθεναρά την εξωστρέφεια του ελληνικού πολιτισμού και ειδικότερα του αρχαίου δράματος για όλους τους Έλληνες καλλιτέχνες (τα showcases του Εθνικού Θεάτρου και του Φεστιβάλ Αθηνών για τις παραγωγές τους είναι ένα σημαντικό βήμα αλλά χρειάζεται βήμα και η ανεξάρτητη σκηνή). Τι γίνεται λοιπόν όταν επιλέγουν τα ίδια τα διεθνή Φεστιβάλ Θεάτρου μια ελληνική ανεξάρτητη παραγωγή;

Πιστεύετε στην εξωστρέφεια του αρχαίου δράματος;

Προσωπικά χαίρομαι που ειδικά αυτή η δουλειά γίνεται δεκτή σε τόσα διεθνή φεστιβάλ. Τον Δεκέμβριο θα παρουσιαστεί για δεύτερη φορά στην Τουρκία και συγκεκριμένα στο Διεθνές Φεστιβάλ της Σμύρνης μετά το Φεστιβάλ Μαύρης Θάλασσας στη Τραπεζούντα τον Μάϊο,  το 2025 φιλοδοξούμε να παρουσιάσουμε τον Οιδίποδα στο Λονδίνο ενώ θα προστεθούν σύντομα και άλλοι σταθμοί στη διεθνή περιοδεία μας. Πάντα παραμένει επιτακτικό το επείγον ζήτημα των εξόδων μετάβασης. Ευελπιστούμε ότι κάποιος φορέας θ’ αναγνωρίσει επιτέλους αυτή την προσπάθεια. Το καλοκαίρι ανακοινώθηκε από τον ΕΟΤ ότι θα υποστηριχθεί η διάδοση του αρχαίου δράματος στο εξωτερικό. Με ποιο τρόπο ακριβώς και σε ποιους ρωτώ εγώ. Απευθυνθήκαμε ωστόσο στον ΕΟΤ και μας έδωσε απλά την αιγίδα του χωρίς ούτε ένα ευρώ, αιτηθήκαμε παράλληλα υποστήριξη από το Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού που υποτίθεται ότι συμβάλλει στη μετάδοση του ελληνικού πολιτισμού, στις τοπικές ελληνικές πρεσβείες στις χώρες των φεστιβάλ που μας δέχτηκαν και λάβαμε δυστυχώς αρνητικές απαντήσεις  χωρίς περαιτέρω εξηγήσεις. Αναρωτιόμαστε για ποιο λόγο συμβαίνει αυτό  τη στιγμή που η δουλειά μας αναγνωρίζεται διεθνώς.

Πρόσφατα είχατε την εμπειρία και της Ανατολής διδάσκοντας και εκεί αρχαίο δράμα. Τι σας βοήθησε να ανακαλύψετε και ποιο θεωρείτε ότι είναι το πιο μεγάλο χάσμα των πολιτισμών;

Είχα την ευλογία και την τύχη να έρθω σε επαφή με νέους ηθοποιούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές του Πανεπιστημίου Τεχεράνης στο Ιράν με αφορμή το γνωστότερο Φεστιβάλ που γίνεται κάθε Φεβρουάριο με 2 θεατρικά εργαστήρια που είχαν ως θεματική τους τον Χορό στον Οιδίποδα Τύραννο. Με τη χρήση παραδοσιακών περσικών οργάνων και με την αποκρυπτογράφηση των νοημάτων από τα χορικά διαπιστώνει κανείς κοινές ρίζες που συνδέουν τους 2 αρχαίους πολιτισμούς. Το ελληνικό αρχαίο δράμα παραμένει διαχρονικό και πανανθρώπινο και η εμπειρία του εργαστηρίου του Ιράν ήταν πραγματικά πολύτιμη.

Τι είναι αυτό που σας δίνει δύναμη και τι αυτό που σας απογοητεύει στο ελληνικό θέατρο; 

Η σκέψη μου συντονίζεται με την πλειονότητα των καλλιτεχνών που αντέχουν με πίστη, εμμονή και προσωπικές θυσίες να δημιουργούν σε αδιανόητες συνθήκες. Εκείνων των αόρατων που δεν ανήκουν στα λόμπι των «αρίστων» και των «εθνικών εργολάβων» της τέχνης που καρπώνονται το δημόσιο χρήμα. Είναι αποτρόπαιο και θλιβερό να παρατηρούμε τους ίδιους και τους ίδιους εδώ και δεκαετίες αλληλοεξυπηρετήμενους, με τη στήριξη πλέον και διαπλεκόμενων παραγωγών, με κάποιες ίσως φωτεινές εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν απλώς τον κανόνα. Δεν είναι ωστόσο περίεργο που δεν αλλάζει τίποτα εδώ και 40 χρόνια αφού η κάθε είδους «στρατευμένη» τέχνη είναι καθρέφτης μιας νοσηρής  κοινωνίας με μακροχρόνιες παθογένειες δεκαετιών. Φυσικά κάποτε το ηφαίστειο θα εκραγεί, οι μάσκες θα πέσουν και ο νόμος της φύσης θα επικρατήσει όπως γίνεται πάντα νομοτελειακά.