30ο Φεστιβάλ Πειραματικού Θεάτρου στο Κάιρο
Το Διεθνές Φεστιβάλ Πειραματικού Θεάτρου στο Κάιρο της Αιγύπτου ξεκίνησε το 1988 από τον τότε Υπουργό Πολιτισμού της χώρας, Farouk Hosny, ο οποίος επιθυμούσε να βάλει την Αίγυπτο στον διεθνή θεατρικό χάρτη. Έκτοτε, οργανώνεται σε ετήσια βάση με εξαίρεση το διάστημα 2011-2016 που η πολιτική κατάσταση στη χώρα δεν επέτρεψε την υλοποίησή του. Φέτος συμπλήρωσε τα 30 του χρόνια σε μια πολύ μεγάλη διοργάνωση, με τη συμμετοχή πολυάριθμων καλλιτεχνών κυρίως τον αραβικό κόσμο αλλά και από την Ευρώπη, σε ένα εκτενές πρόγραμμα παραστάσεων, εργαστηριών, διαλέξεων και συζητήσεων, από την 1η έως και τις 8 Σεπτεμβρίου 2023.
Ψυχή του Φεστιβάλ ο Πρόεδρός του, ο καθηγητής Sameh Mahran, που είναι και καταξιωμένος θεατρικός συγγραφέας. Όπως και ο ίδιος σημειώνει στο κείμενό του στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ ο στόχος δεν είναι η αθρόα προσέλευση του κοινού ή οι μεγάλες παραστάσεις αλλά η συμμετοχή και η παρουσία θεατών που επιθυμούν να συνδιαλλαχθούν κριτικά με τις προτεινόμενες παραστάσεις. Ο πειραματισμός για τον καθηγητή ταυτίζεται σχεδόν με την έννοια της αέναης προσπάθειας να κατανοήσει κανείς τον κόσμο, τον εαυτό του και την τέχνη, με τις συνεχείς δοκιμές και τις απόπειρες να εξελιχθεί και να προχωρήσει. Άλλωστε, κάθε πρόοδος που έχει συντελεστεί στον κόσμο αυτό προέρχεται – εκουσίως ή ακουσίως – από έναν πειραματισμό. Πολύ σημαντική επίσης η παρουσία της δραστήριας Dina Amin, καθηγήτριας στο American University of Cairo, η οποία έχει και την ευθύνη των εργαστηρίων του Φεστιβάλ.
Έτσι στο Φεστιβάλ Πειραματικού Θεάτρου στο Κάιρο μπορεί κανείς να παρακολουθήσει μέσα σε λίγες μέρες πολλές και διαφορετικές παραστάσεις, παραστάσεις τελείως διαφορετικής προέλευσης, φόρμας, αισθητικής, τεχνικής και υποκριτικής κατεύθυνσης, πολλές από τις οποίες δύσκολα θα χαρακτηρίζονταν πειραματικές. Παραστάσεις θεάτρου για παιδιά, παραστάσεις με κούκλες, παραστάσεις μονοδράματος, παραστάσεις stand-up comedy, παραστάσεις νέων αποφοίτων από δραματικές σχολές, κάποιες στα όρια του ερασιτεχνισμού αλλά και παραστάσεις έμπειρων επαγγελματιών βρήκαν χώρο κάτω από την ευρεία ομπρέλα του Φεστιβάλ. Φυσικά το τι είναι πειραματικό στο θέατρο είναι μια ανεξάντλητη και περίπλοκη συζήτηση ωστόσο στην περίπτωση του CIFET δεν χρειάζεται να τεθεί το ερώτημα: οποιαδήποτε παράσταση μπορεί να συμπεριληφθεί αρκεί να έχει ενδιαφέρον στη μορφή ή στη θεωρία της. Η αίσθησή μου είναι ότι αυτό που προέχει στο συγκεκριμένο Φεστιβάλ είναι η ανταλλαγή, η συνύπαρξη, οι συζητήσεις και τα διαφορετικά ερεθίσματα. Αυτή η επαφή των θεωρητικών και των καλλιτεχνών, η συνεχής ροή των πληροφοριών και των δραστηριοτήτων, ο ασταμάτητος προβληματισμός επί δέκα ημέρες για το κάθε τι, οι συζητήσεις καθ’ οδόν και οι διαφωνίες είναι ο πυρήνας του Φεστιβάλ του Καΐρου. Ταυτόχρονα, η όλη διοργάνωση είναι μια σοβαρή προσπάθεια της Αιγύπτου να διατηρήσει και να εγκαθιδρύσει αυτόν τον κομβικό της ρόλο ως σταυροδρόμι και σημείο συνάντησης μεταξύ των ηπείρων και στον τομέα της τέχνης και του πολιτισμού.
Εντυπωσιακά θέατρα, καλοφτιαγμένα και άνετα άνοιξαν τις πόρτες τους για να υποδεχθούν τους πολυάριθμους καλεσμένους του Φεστιβάλ από όλο τον κόσμο (λιγότεροι οι ευρωπαίοι) αλλά και το αιγυπτιακό κοινό που είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει τις παραστάσεις του εντελώς δωρεάν και να πάρει μέρος σε αυτήν την πολυήμερη γιορτή.
Παραστάσεις από την Αίγυπτο, τη Γαλλία, το Μπαχρέιν, το Ιράκ, την Τυνησία, τη Γερμανία, την Αρμενία, την Παλαιστίνη, τα Ενωμένα Αραβικά Εμιράτα, τη Συρία, την Ιταλία, τη Γεωργία, το Κονγκό, τη Λιθουανία, την Αλγερία, τη Σαουδική Αραβία αλλά και την Ελλάδα παρουσιάστηκαν στο Εθνικό Θέατρο του Καΐρου, την Όπερα και τα θέατρα El Taliaa, Al Hanager, Al Ghad, Al Balloon, Al Saamer, Al Salam, Al Gomhorya και Al Falaki.
Το Φεστιβάλ άνοιξε στην Όπερα του Καΐρου με τις καθιερωμένες ομιλίες και τα καλωσορίσματα αλλά και με μία εντυπωσιακή τελετή βράβευσης ανθρώπων των τεχνών από διάφορους τομείς. Του βρετανού καθηγητή υποκριτικής Giles Foreman, της συγγραφέα και περφόρμερ από την Ουγκάντα Asiimwe Deborah Kawe, του δημοσιογράφου με την μεγάλη πορεία σε διοικητικές θέσεις στον πολιτισμό Sultan bin Abdul Rahman al-Bazaai από τη Σαουδική Αραβία, του αιγύπτιου καθηγητή Dr. Galal Hafe, του κριτικού και συγγραφέα από το Ιράκ Awwad Ali, του αιγύπτιου σκηνοθέτη Nasser Abdel Moneim, του συγγραφέα και ηθοποιού από τα Αραβικά Εμιράτα Mohamed ElAmery, του αιγύπτιου σκηνοθέτη Khaled Galal και του αιγύπτιου σκηνογράφου Hazem Shebl.
Η επίσημη έναρξη ολοκληρώθηκε με την παρακολούθηση μίας αιγυπτιακής υπερπαραγωγής, του μιούζικαλ Charlie, σε σκηνοθεσία του Ahmed Elbouhy. Μια παράσταση που παρακολουθεί τη διαδρομή του Τσάρλι Τσάπλιν από τα παιδικά του χρόνια και τις δυσκολίες που χρειάστηκε να ξεπεράσει, τη μεγάλη του επιτυχία και την επίδρασή του στην τέχνη μέχρι και τη βραδιά της απονομής των βραβείων Όσκαρ. Πολυάριθμο μπαλέτο, χορευτικά και τραγούδια, αναφορές στις παραστάσεις του Τσάπλιν, ωραία παιχνιδιάρικη μουσική (το καλύτερο ίσως στοιχείο της παράστασης) που ενθουσίασε το τοπικό κοινό αλλά μιας μάλλον αρκετά παρωχημένης αισθητικής.
Στις μέρες που ακολούθησαν παρουσιάζονταν περίπου 6 παραστάσεις την ημέρα και δυστυχώς στις περισσότερες από αυτές δεν υπήρχαν αγγλικοί υπέρτιτλοι και αυτό, ειδικά όταν μιλάμε για ένα διεθνές φεστιβάλ, είναι ένα ζήτημα καθώς εμπόδιζε τη βαθύτερη κατανόηση των τεκταινομένων επί σκηνής, ειδικά σε έργα άγνωστα σε εμάς. Ωστόσο, είχε πολύ μεγάλο ενδιαφέρον η διαφορετικότητα και η ποικιλία των επιλογών και ο διαφορετικός τρόπος πρόσληψής τους από το εξειδικευμένο κοινό σύμφωνα πάντα με τα διαφορετικά συστήματα από τα οποία προέρχονταν τα άτομα. Επίσης, στα πολύ θετικά η ενθουσιώδης ανταπόκριση του αιγυπτιακού κοινού.
Το πρόγραμμα του Φεστιβάλ είναι διαγωνιστικό με χρηματικό έπαθλο και για αυτό ειδική επιτροπή παρακολουθούσε όλες τις παραστάσεις και είχε καθημερινές συναντήσεις. Η παράσταση που ξεχώρισε, δικαίως κατά τη γνώμη μου, ήταν το For Heaven’s Shake, Icarus! μια συνεργασία του Workshop Theater Troupe από το Ανόβερο της Γερμανίας και του αιγύπτιου σκηνοθέτη Ahmed Ezzat El Alfy. Στο έργο, βασισμένο στον μύθο του Ίκαρου και του Δαίδαλου, παρακολουθούμε τους δύο ήρωες στην προσπάθειά τους να βρουν μία λύση, έναν τρόπο διαφυγής από το μινωικό παλάτι και ταυτόχρονα βιώνουμε τη σχέση και τα συναισθήματά τους κάτω από αυτή την ιδιότυπη συνθήκη. Καθαρή αφήγηση, αμεσότητα, εκφραστική λιτότητα, μεστή υποκριτική δεινότητα, ένας υπέροχα διαμορφωμένος με τις καρέκλες των θεατών δαιδαλώδης χώρος που ανάγκαζε τους δύο ηθοποιούς να κινούνται ανάμεσά μας.
Αξίζει να σημειώσουμε πως ανάμεσα στις τρεις υποψηφιότητες για το βραβείο καλύτερης παράστασης ήταν και η ελληνική παράσταση της Ιλιάδας σε σκηνοθεσία του Τάσου Ράτζου που παρουσιάστηκε στο Εθνικό Θέατρο του Καΐρου.
Από την Ευρώπη ταξίδεψαν οι παραστάσεις Apnea από την Ιταλία, με ένα έργο του γεωργιανού συγγραφέα Nodar Dumbadze για τον κίνδυνο που απειλεί τον πλανήτη όταν χάνεται η αγάπη. Μια παράσταση γεμάτη ενθουσιασμό αλλά εξαιρετικά φλύαρη και γεμάτη αδεξιότητες ενώ εξίσου ανοικονόμητη αλλά πολύ πιο ενδιαφέρουσα ήταν και η διαδραστική παράσταση Teenage God από τη Γαλλία σε σκηνοθεσία Desire Bonaventure που προσπαθούσε να ερευνήσει τα όρια μεταξύ θρησκείας, ποπ κουλτούρας και τέχνης, θεατή και περφόρμερ, τέχνης και μη τέχνης. Χωρίς σοβαρή δραματουργία με συνεχή ευρήματα που ποτέ δεν εξαντλούνταν – σαπουνόφουσκες, ταμπλώ, μπλούζες, πατίνια, ομπρέλες και πατατάκια επιστρατεύτηκαν – για να εξασφαλίσουν τη συμμετοχή των θεατών εξαντλώντας στο τέλος τους θεατές.
Από τη Λιθουανία ταξίδεψε η ενδιαφέρουσα παράσταση του Solo Teatras και της Birute Mars Αντιγόνη του Σοφοκλή που σκηνοθέτησε και ερμήνευσε η ίδια, μεταβαίνοντας από ρόλο σε ρόλο με τη βοήθεια του κοστουμιού της, και την αρωγή του βίντεο που ενείχε τον ρόλο του Χορού.
Από τις παραστάσεις θα ξεχωρίσω την ατμοσφαιρική με ήχους της ανατολής και έντονα σωματική παράσταση Master and Slave από το θέατρο Alsawari της Τυνησίας, σε μια χορογραφημένη πάλη σχεδόν σωμάτων και πνευμάτων και διαπεραστικές ερμηνείες αλλά και τη δυναμική μες στην απλότητά της παράσταση σύγχρονου χορού από τη Συρία και τη Γερμανία Tabu, για τα ταμπού που εγγράφονται μέσα μας και από τα οποία είναι δύσκολο να ξεφύγουμε. Με παράσταση χορού συμμετείχε και το Ιράκ, την File 12.
Η Αλγερία συμμετείχε με την παράσταση Nostalgia από το Theatre du point DZ, την ιστορία ενός μουσικού που όταν ξυπνάει ένα πρωί συναντά στο δωμάτιό του μία άγνωστη και ο ίδιος δεν θυμάται τίποτα ενώ η παράσταση από την Παλαιστίνη Ventolin of return, ένας αρκετά κουραστικός μονόλογος θίγει την πολιτική κατάσταση της χώρας αλλά και την αγωνία των ανθρώπων της να ριζώσουν κάπως. Ένα παιχνίδι του μυαλού μιας γυναίκας, η οποία έχει περάσει όλη της τη ζωή ταξιδεύοντας και προσπαθώντας να διατηρήσει την ταυτότητά της, όταν κλείνεται μέσα σε ένα ασανσέρ. Από τη Σαουδική Αραβία παρακολουθήσαμε την stand-up comedy δύο απολαυστικών ηθοποιών (και ας μην καταλάβαινα τίποτα) με τίτλο The comic liar για το πώς κατασκευάζεται η κοινή γνώμη ενώ τα Αραβικά Εμιράτα συμμετείχαν με την κωμωδία Premature List για την περιπέτεια της ανθρώπινης ζωής. Από τις λιγότερο ενδιαφέρουσες παραστάσεις ήταν το The Robe από την Τυνησία, ένα έργο για το δικαστικό σύστημα και τη συμπεριφορά των ανθρώπων σε ακραίες καταστάσεις. Μια από τις παραστάσεις που συζητήθηκαν πολύ είναι η παράσταση της κολεκτίβας Art-d’Art από το Κονγκό Neci Padiri, μια παράσταση καταγγελία για την απεικόνιση του Θεού ως άνδρα και για την πατριαρχία. Μια πολύ δυναμική παράσταση αν και σε σημεία φλύαρη με ένα όμως ουσιαστικό μήνυμα ειδικά σε τόσο δύσκολα περιβάλλοντα.
Τρεις από τις παραστάσεις του Φεστιβάλ ήταν θέατρο με κούκλες. Το Blackout από το National Center for Puppetry Arts της Τυνησίας ήταν ένα σκοτεινό παραμύθι για μικρούς και μεγάλους συνδυάζοντας τα σώματα των ηθοποιών και των κουκλών – τις κούκλες τις έφεραν οι ηθοποιοί πάνω τους – μια αλληγορία για τους ανθρώπους που από φόβο επιλέγουν να ζήσουν στο σκοτάδι τους. Από τη Γεωργία παρακολουθήσαμε την παράσταση κουκλών και αντικειμένων Othello μια διασκευή του γνωστού σαιξπηρικού έργου ενώ το State Pupper Theatre από την Αρμενία παρουσίασε το Bukowski μία παράσταση για τη ζωή του Μπουκόφσκι, ένα συμπαθές σχόλιο στη ζωή και το έργο του.
Από την Αίγυπτο συμμετείχε επίσης η παράσταση The man who waw eaten by paper μια τραγωδία για τον σύγχρονο πολιτισμό και για τον καπιταλισμό και τις συνθήκες εργασίας που παρουσιάστηκε από έναν πολυπληθή θίασο αλλά δυστυχώς η έλλειψη υπερτιτλισμού δεν επιτρέπει να έχω ολοκληρωμένη άποψη, η πολύ ενδιαφέρουσα χορευτική παράσταση Frida από την αιγυπτιακή Modern Dance Theatre Company.
Το πρόγραμμα περιελάμβανε εκτός από τις παραστάσεις, καθημερινές συνεδρίες εστιασμένες γύρω από θέματα όπως η πολιτιστική γεωγραφία και οι παραστατικές τέχνες, ο θεατρικός πειραματισμός στην Αίγυπτο, στον αραβικό κόλπο, στο Ιράκ, στο Λίβανο και εν γένει στον αραβικό κόσμο, προβλήματα και πιθανές λύσεις.
Τα εργαστήρια εστίαζαν κυρίως στην εκπαίδευση των ηθοποιών αν και υπήρχαν και κάποιες εξαιρέσεις, όπως ο αιγύπτιος μάνατζερ Ahmed El Attar ο οποίος πραγματοποίησε ένα εργαστήριο για το fundraising που απευθυνόταν σε επαγγελματίες που αναλαμβάνουν το δύσκολο έργο της ανεύρεσης χρημάτων για τους οργανισμούς με τους οποίους συνεργάζονται. Τα υπόλοιπα όμως αφορούσαν κυρίως τους ηθοποιούς: Η ηθοποιός και σκηνοθέτης Engy El-Bestawy διηύθυνε εργαστήριο για τον αυτοσχεδιασμό, οι αιγύπτιοι ηθοποιοί και δάσκαλοι υποκριτικής Luke Lehner και Ramsi Lehner πραγματοποίησαν ο δεύτερος για τις βασικές αρχές του αυτοσχεδιαστικού θεάτρου. Τεχνικές για το πώς θεραπεύουμε το τραύμα μέσω του θεάτρου προσπάθησε να δώσει στους συμμετέχοντες στο δικό της εργαστήριο η χορογράφος και περφόρμερ Nora Amin ενώ ο ηθοποιός Nadim σε ένα εντατικό εργαστήριο δίδαξε την τεχνική Meisner, η ηθοποιός και εκπαιδεύτρια Dahlia Sabbour σε ένα τετραήμερο εργαστήριο αφιερώθηκε στο playback theatre και η καθηγήτρια Yasmeen Faraq προσπάθησε να διδάξει στους συμμετέχοντες του δικού της εργαστηρίου πώς να χρησιμοποιούν το σώμα τους ως μουσικό όργανο.
Το Φεστιβάλ έκλεισε με μία αρκετά σεμνή εκδήλωση στην Όπερα με την ανακοίνωση των βραβείων. Με όλα τα προβλήματα της οργάνωσης το Φεστιβάλ είναι μια αφορμή για πολύ σκέψη, για το τι σημαίνει η τέχνη στην εποχή μας ανάλογα με το σε ποιο σημείο του κόσμου τυχαίνει να βρίσκεσαι αλλά και μια ευκαιρία για να θαυμάσει κανείς αυτόν τον πανάρχαιο και εξαιρετικά σημαντικό πολιτισμό σε μία πόλη γοητευτική και γεμάτη αντιθέσεις. Ένας πολιτισμός που κατάφερε να μείνει ζωντανός και να φτάσει σε εμάς μέσα από την ταχεία συνειδητοποίηση της σημασίας του «τέλους». Η Αίγυπτος είναι σημείο σύγκλισης του παρελθόντος και του μέλλοντος, όπως και η τέχνη.
Υ.γ. Με την Γκάνα και τον Μωχάμεντ που έγιναν φύλακες-άγγελοι μου στο Κάιρο!
Με τα μέλη της Επιτροπής Raluca Radulescu και Asiimwe Deborah Kawe.