του Δημήτρη Τσατσούλη
Ηχομορφικοί αστερισμοί. Ή, το σύμπαν ενδύεται τους γήινους ήχους. Κάπως έτσι θα μπορούσε να επιπροσδιοριστεί η ηχητική εγκατάσταση που κατασκεύασε ο γνωστός μουσικός Παναγιώτης Βελιανίτης καθιστώντας ταυτόχρονα τους αστερισμούς διαχειρίσιμους από τον εκάστοτε θεατή-συμμετέχοντα στο οπτικοακουστικό δρώμενο που εγκατέστησε στην Α’ αίθουσα της Πειραιώς 260.
Πάνω σε δώδεκα ειδικά διαμορφωμένα βάθρα που επιμελήθηκαν εικαστικά οι Τέλης Καρανάνος και Αλεξάνδρα Σιάφκου, σε υποβλητικά ημι-φωτισμένη αίθουσα από τον Παναγιώτη Δερβέναγα, τοποθετήθηκαν δώδεκα οθόνες στις οποίες προβάλλονται είκοσι αστερισμοί, αντιπροσωπευόμενοι από επτά αστέρες τους έκαστος, με γνώμονα το μέγεθος των κυρίων άστρων τους και με τη συνδρομή στην επιλογή της αστροφυσικού, δρος Φιόρης-Αναστασίας Μεταλληνού. Έτσι, προβάλλονται αστερισμοί όπως του Μεγάλου Κυνός, της Μικρής Άρκτου, του Κύκνου, του Βοώτη ή και του μακρινού Ηρακλέους.
Κάθε αστερισμός προβάλλεται στην κάθε οθόνη για ένα μόνο λεπτό παραχωρώντας τη θέση του στον επόμενο, δημιουργώντας μια κυκλική εναλλαγή που ακολουθείται σε όλες τις οθόνες δημιουργώντας τη γενική αίσθηση της κίνησης του ίδιου του σύμπαντος. Ας σημειωθεί εδώ ότι η λήψη του προβαλλόμενου κερματισμένου ουρανού οφείλεται στον Χρήστο Τόλη: πρόκειται για τον «αττικό ουρανό» και το βίντεο τραβήχτηκε από την Πάρνηθα αφού προηγήθηκε έρευνα ως προς τους ιδανικούς τόπο και χρόνο λήψης.
Το οπτικό αυτό κομμάτι της εγκατάστασης συνδυάστηκε με ήχους που δηλώνουν ιστορικά γεγονότα: πρόκειται για διασωσμένα ηχητικά ντοκουμέντα από ομιλίες πολιτικών (π.χ. Λένιν, Χίτλερ, Παπανδρέου κ. α.), από διαδηλώσεις, από μαρτυρίες ή βομβαρδισμούς σε πολέμους, από συνεντεύξεις αλλά και ιστορικές μουσικές ηχογραφήσεις (π.χ. της Μαρίας Κάλλας ή του Μπαχ). Ο θεατής, ανεβαίνοντας στο βάθρο και τοποθετημένος κάτω από μια δέσμη φωτός, μπορεί να θέσει σε λειτουργία το ηχητικό αυτό συνονθύλευμα καθώς ήδη προβάλλεται το περίγραμμα του σώματός του πάνω στην οθόνη ενώ κινώντας τα χέρια του «ευαισθητοποιεί» άλλο αστέρι που με τη σειρά του «εκπέμπει» κάποιο από τα υπάρχοντα ηχητικά ντοκουμέντα ενώ αμέσως μετά, με την αλλαγή του προβαλλόμενου αστερισμού, τα προσφερόμενα ηχητικά ντοκουμέντα αλλάζουν. Πάνω σε μια οθόνη είναι άλλωστε καταγεγραμμένα επακριβώς όλα τα ντοκουμέντα που αντιστοιχούν στον εκάστοτε αστερισμό. Για τον Βελιανίτη, υπήρξε μια λογική ταξινόμησης αστερισμού-ήχων καθώς, για παράδειγμα, ο πιο λαμπρός αστερισμός αντιστοιχεί σε προσφάτως ηχογραφημένα γεγονότα ενώ ο πιο αμυδρός σε παλαιότερες ηχογραφήσεις. Από την άλλη, οι τρεις κοντινότεροι αστερισμοί αφορούν στην ελληνική ιστορία, από τον Ελευθέριο Βενιζέλο σε ομιλία του τού 1917 έως τον ηχογραφημένο αχό από τις συγκεντρώσεις που έγιναν για το δημοψήφισμα του 2015.
Αν η παρατήρηση του σύμπαντος από αρχαιοτάτων χρόνων κατέστησε δυνατή τη μέτρηση του χρόνου, των εποχών, των φυσικών φαινομένων που είχαν επίδραση στην ανθρώπινη δραστηριότητα (από τις αγροτικές εργασίες ως τη ναυσιπλοΐα ή και τις φυσικές καταστροφές αλλά και τα τελετουργικά της καθημερινότητας), η διαδραστική «παρατήρηση» της εγκατάστασης του Παναγιώτη Βελιανίτη γεννά ηχητικά ντοκουμέντα ως ιστορικό αποθετήριο της ανθρώπινης δραστηριότητας χωρίς, ωστόσο, χρονικές αφηγηματικότητες αλλά ως μίξη, ως επάλληλες στρώσεις που ανακατεύτηκαν από την αρχαιολογική σκαπάνη χάνοντας τη συγκεκριμένη χρονική τους ταυτότητα. Ένα αμάλγαμα μέσα στο απέραντο σύμπαν που μας περιβάλλει και όπου η έννοια του χρόνου αποκτά νέες, μη ταξινομήσιμες με ανθρώπινα μέτρα διαστάσεις.
Αυτό το μίγμα ακουστικών γεγονότων επιτυγχάνεται πρώτιστα εφόσον ενεργοποιηθούν από θεατές και οι δώδεκα οθόνες, παράγοντας έτσι ένα πλήρες ακουστικό υβρίδιο, μια μουσική κρεολοποίηση της ιστορίας. Με μόνη σταθερά τη μονότονη λαλιά ενός γκιώνη που καλύπτει εμμονικά το οπτικοηχητικό τοπίο της εγκατάστασης-αίθουσας, εισβάλλοντας σε ένα απόλυτα ηλεκτρονικό περιβάλλον.
Θα πρέπει να ομολογήσω ότι αυτή τη διαδραστική σύνθεση των ήχων που θα παρήγαγαν και οι δώδεκα εν λειτουργία οθόνες δεν τον απόλαυσα ώστε να έχω και άποψη επί του αποτελέσματος καθώς επισκέφτηκα την εγκατάσταση αργά το βράδυ και είμαστε μόνο δύο άτομα μέσα στην αίθουσα. Έτσι, μπόρεσα να αντιληφθώ το τελικό ζητούμενο στην ελαχιστοποιημένη του μορφή. Αυτό, ωστόσο, δεν αλλάζει την άποψή μου ότι πρόκειται για ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον πρότζεκτ που συνδυάζει τέχνη και επιστήμη προτείνοντας μια νέα, διαφορετική οπτική για την έννοια της διαδραστικής περφόρμανς αλλά και την ηχητική μουσική.
Αξίζουν συγχαρητήρια στο Φεστιβάλ Αθηνών που ενέταξε ένα παρακινδυνευμένο ως πρόταση πείραμα στον προγραμματισμό του αλλά και στον Παναγιώτη Βελιανίτη για τη σύλληψη και εκτέλεση ενός ιδιαίτερα σύνθετου και δύσκολου καλλιτεχνικού προϊόντος.
Για τους ενδιαφερόμενους, στο πλαίσιο της εγκατάστασης και σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών θα δοθούν τέσσερις ειδικές διαλέξεις σε θέματα αστρονομίας στις 4, 8, 12 και 15 Ιουλίου, στις 11 το βράδυ ενώ θα ακολουθεί παρατήρηση του νυχτερινού ουρανού με τηλεσκόπια από τους χώρους του Φεστιβάλ.
Φεστιβάλ Αθηνών -Πειραιώς 260 (Α) – 20 Ιουνίου – 15 Ιουλίου 2016
Τσατσούλης
Απόψεις