Στη γοητευτική και μυστηριώδη Αγία Πετρούπολη χτυπούσε η καρδιά του ευρωπαϊκού θεάτρου από τις 13 έως τις 17 Νοεμβρίου καθώς εκεί φιλοξενήθηκε η 17η Διοργάνωση του Premio Europa per il Teatro, δηλαδή του Ευρωπαϊκού Βραβείου Θεάτρου.

Το Βραβείο εμπνεύστηκε η Μελίνα Μερκούρη και το υλοποίησε με τη συνδρομή του τότε Υπουργού Πολιτισμού της Γαλλίας Jaques Lang, ο οποίος πια είναι Πρόεδρος του θεσμού. Το πρόγραμμα ξεκίνησε υπό τη σκέπη και την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Jaqcues Delors το 1986 πιλοτικά ως ένα βραβείο που θα απονέμεται σε προσωπικότητες ή θιάσους που «συμβάλλουν στην πραγματοποίηση πολιτιστικών γεγονότων που προωθούν την κατανόηση και την ανταλλαγή γνώσεων μεταξύ των λαών».   Ήταν η εποχή που η Ευρώπη έβαζε τα θεμέλιά της και προσπαθούσε να δημιουργήσει θεσμούς αλλά και δεσμούς ενότητας και συνδημιουργίας, να καλλιεργήσει το αίσθημα της κοινής καταβολής και της κοινής πολιτιστικής «γλώσσας».

Το πρώτο βραβείο δόθηκε στην Ariane Mnouchkine και το Theatre du Soleir το 1987 και στην επιτροπή ηγείτο η Ειρήνη Παπά. Ειδικό βραβείο στην πρώτη αυτή διοργάνωση που πραγματοποιήθηκε στην Ταορμίνα, δόθηκε και στην Μελίνα Μερκούρη που στο μεταξύ είχε γίνει Υπουργός Πολιτισμού της χώρας για τον επιτυχή τρόπο που κατάφερε να συνδυάσει την αγάπη της για την πολιτική και την βαθιά πολιτιστική της ευαισθητοποίηση στις δημόσιες και καλλιτεχνικές της δράσεις.

Στα χρόνια που ακολούθησαν το Βραβείο επικεντρώθηκε στους δημιουργούς και τον τρόπο εργασίας τους. Οι πρώτες εννέα διοργανώσεις του πραγματοποιήθηκαν στην Ταορμίνα, η 10η στο Τορίνο, οι δύο ακόλουθες στη δική μας Θεσσαλονίκη με την υποστήριξη του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, η 13η στο Βρότσλαβ της Πολωνίας, η 14η στην Αγία Πετρούπολη, η 15η στην Κραϊόβα της Ρουμανίας και πέρσι στη Ρώμη. Βραβεύτηκαν αντίστοιχα οι Peter Brook, Giorgio Strehler, Heiner Muller, Robert Wilson, Luca Ronconi, Pina Bausch, Lev Dodin, Michele Piccoli, Harold Pinter, Robert Lepage  και Peter Zadek, Krystian Lupa, Mats Ek,,  Jeremy Irons και Isabelle Huppert με ειδικό βραβείο για τον Δημήτρη Παπαϊωάννου.

Παράλληλα, από το 1987 απονέμεται και το Βραβείο Νέας Πραγματικότητας με πρώτον αποδέκτη τον Ανατόλι Βασίλιεφ.

Άνθρωποι του θεάτρου ― καλλιτέχνες, θεωρητικοί, κριτικοί θεάτρου, δημοσιογράφοι, σπουδαστές και θεατές - συνυπάρχουν και συναντιούνται σε ένα εντατικό πενθήμερο συζητήσεων, παρουσιάσεων, δράσεων και φυσικά παραστάσεων. Παραστάσεων όχι μόνο των βραβευμένων καλλιτεχνών αλλά και Επιστροφών, τα περήφημα Returns, δηλαδή παραστάσεις καλλιτεχνών που είχαν βραβευτεί στο παρελθόν. Τα τελευταία τρία χρόνια είναι αλήθεια πως ο προβληματισμός που εγείρουν τα βραβεία εντείνεται σε σχέση με το που πηγαίνει το σύγχρονο θέατρο. Ειδικά φέτος, πολλές σκέψεις και ερωτηματικά γεννήθηκαν μέσα από τις διεργασίες των συναντήσεων αλλά κυρίως από τις παραστάσεις που είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε. Τι είναι αυτό που θεωρούμε σήμερα ευρωπαϊκό θέατρο; Ποια είναι η σημασία ενός βραβείου θεάτρου για την Ευρώπη; Ποια είναι η σχέση παράδοσης και πρωτοπορίας; Ποιοί είναι οι νέοι δρόμοι στη σκηνική έκφραση; Πως λειτουργούν οι μηχανισμοί βράβευσης;

Γίνεται όλο και πιο σαφές πως καλλιτέχνες και κριτικοί πρέπει να βρουν μια νέα γλώσσα, να κάνουν μια γενναία αυτοκριτική και να αντιμετωπίσουν την αυξανόμενη αμηχανία στην οποία βρίσκεται το ευρωπαϊκό θέατρο σήμερα. Αμηχανία ωστόσο δικαιολογημένη καθώς βρισκόμαστε σε μία εποχή όπου κάθε τι που θεωρούσαμε δεδομένο και αυτονόητο μέχρι πριν λίγα χρόνια έχει χαθεί οριστικά και ο κόσμος μας  βρίσκεται σε μια αναδιαμόρφωση αλλά και μια επικίνδυνη ρευστότητα. Είναι φανερή η ανάγκη επανατοποθέτησης των ανθρώπων του θεάτρου απέναντι στην τέχνη τους. Συναντήσεις όπως αυτή του Premio που μπορούν να δώσουν δυνητικά τη δυνατότητα συνύπαρξης και γόνιμης αντιπαράθεσης του θεωρητικού και πρακτικού λόγου θα μπορούσαν να λειτουργήσουν πολύ θετικά προς αυτή την κατεύθυνση εάν βρουν την απαραίτητη γενναιότητα και ψυχραιμία και δεν αρκούνται μόνο στην εξύμνηση των εκάστοτε επιλογών.

Από τις παραστάσεις είναι εμφανές ότι η αγωνία στρέφεται γύρω από την άνοδο της ακροδεξιάς και των απολυταρχικών καθεστώτων, την έννοια της δημοκρατίας, τη μετανάστευση και την συνειδητοποίησης της ρευστότητας των ταυτοτήτων. Εντυπωσιακό πως οι μεγαλύτεροι σκηνοθέτες εξακολουθούν να δουλεύουν με το δραματικό κείμενο και να ανακαλύπτουν νέες εντυπωσιακές διαστάσεις ερμηνείας ενώ οι νεότεροι σκηνοθέτες στον μεγαλύτερο βαθμό δοκιμάζονται σε ένα μετα-δραματικό θέατρο με ασαφή συχνά όρια.

Αυτή ήταν η δεύτερη φορά που η Βενετία του Βορρά, όπως αποκαλούν την Αγία Πετρούπολη,  φιλοξένησε τη διοργάνωση: η προηγούμενη ήταν το 2011 όταν το βραβείο είχε λάβει ο Πέτερ Στάιν. Αυτή τη φορά ωστόσο, το βραβείο δόθηκε σε έναν ρώσο, τον Valery Fokin, έναν από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες της χώρας. Ο Φοκίν γεννήθηκε το 1946 στη Μόσχα και από το 2003 είναι καλλιτεχνικός Διευθυντής στο θέατρο Alexandrinsky στην Αγία Πετρούπολη. Είναι συνιδρυτής του Κέντρου Μέγιερχολντ και Πολιτισμού στη Μόσχα και από το 2011 και Πρόεδρος του. Από το 2012 είναι επίσης  Πρόεδρος της Ένωσης Ρώσων Σκηνοθετών. Μέχρι σήμερα έχει σκηνοθετήσει παραπάνω από 80 παραστάσεις και έχει βραβευτεί επανειλλημένως στη Ρωσία και το εξωτερικό. Θρυλικές είναι οι παραστάσεις του έργων του Γκόγκολ. Στην Ελλάδα είχε έρθει το 2003 καλεσμένος της Θερινής Ακαδημίας του Εθνικού Θεάτρου που διηύθυνε η Ελένη Βαροπούλου, για να πραγματοποιήσει εργαστήριο στην Κέρκυρα.

Η εργασιά του εστιάζει κυρίως στον τρόπο που δουλεύει με τα δραματικά κείμενα, συνδέοντας την παράδοση με το μέλλον. Όπως χαρακτηριστικά δήλωσε ο Θόδωρος Τερζόπουλος, ο οποίος ήταν εκείνος που του παρέδωσε το βραβείο: «Ο Φοκίν δουλεύει πάνω στην παράδοση κάνοντας όμως την υπέρβαση, επιζητώντας την απογείωση στο μέλλον. Είναι  ένας άνθρωπος που και στη ζωή και στην τέχνη του καλλιεργεί εμμονικά την μνήμη.» Και του ευχήθηκε να συνεχίσει το έργο του με την ίδια τόλμη, δύναμη, φαντασία, τρέλα και το χιούμορ του το οποίο είναι μοναδικό. Θα ήθελα να σημιεώσω πως ο Τερζόπουλος μίλησε στα ελληνικά τιμώντας για άλλη μια φορά την χώρα του και εύχομαι και  ελπίζω ότι στο άμεσο μέλλον ο Τερζόπουλος θα είναι στη θέση του αποδέκτη αφού είναι ένας από τους λίγους παγκοσμίως σκηνοθέτες που έχει αναπτύξει μια δική του μέθοδο που διδάσκεται σε πολυάριθμα πανεπιστήμια σε ολόκληρο τον κόσμο, έχει εμπνεύσει και έχει προσφέρει όσο λίγοι. Η παρουσία του μάλιστα στην Αγία Πετρούπολη συνδέθηκε με την ανακοίνωση της 9ης θεατρικής Ολυμπιάδας που θα πραγματοποιηθεί στην Αγία Πετρούπολη και στην Ιαπωνία ταυτόχρονα σε διάστημα περίπου δύο μηνών το καλοκαίρι του 2019 αλλά και την ανακήρυξή του σε «Πρεσβευτή Πολιτισμού» της Ρωσίας στη διάρκεια του Πολιτιστικού Φόρουμ που συνέβαινε παράλληλα στην Αγία Πετρούπολη.

Είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε δύο παραστάσεις του Φοκίν. Τον Schweik. The Comeback, τη δραματοποίηση του μυθιστορήματος του Jaroslav Hasek (1883-1923) O καλός στρατιώτης Σβέικ, από την Tatiana Rakhmanova. Μυθιστόρημα μεταφρασμένο σε παραπάνω από 58 γλώσσες το οποίο είναι σε μεγάλο βαθμό αυτοβιογραφικό, με πρόσχημα την ιστορία ενός ασήμαντου ανθρώπου που επιστρατεύεται στον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο και προσπαθεί μέσα στη ροή των γεγονότων να επιβιώσει. Ένα κριτικό κείμενο για τον παραλογισμό και την γελοιότητα του συστήματος. Η παράσταση του Φοκίν, εντυπωσιακή και επικών διαστάσεων, έρχεται να μιλήσει για πολύ σύγχρονα και επίκαιρα ζητήματα: τον πόλεμο και την ειρήνη, την ευθύνη του Ατόμου απέναντι στο κοινωνικό σύνολο, την αμηχανία μας μπροστά στο παράλογο αλλά και τη σχέση του ανθρώπου με το θείο.

Επίσης, στη λήξη των εργασιών είχαμε τη δυνατότητα να παρακολουθήσουμε τη θρυλική πλέον Μασκαράτα του Λερμόντοφ σε μια στο μέτρο του δυνατού αναβίωση της παράστασης του Μέγιερχολντ τον Φεβρουάριο του 1917, παράσταση που έκανε πρεμιέρα το 2014. Μια εντυπωσιακή παράσταση που ξαναδίνει ζωή στους θρυλικούς ήρωες της commedia dell’ arte σε ένα εφιαλτικό και ονειρικό σύμπαν ταυτόχρονα.

[ Δείτε βίντεο της παράστασης στο  link: https://www.youtube.com/watch?v=SQgWynJEaDo&feature=share&fbclid=IwAR3j8hzCTOL67_jPq1oIy2_PPwAVV-NFd8bKPmtFq3w3LZGMmTE8oF-6pbM ]

Με Ειδικό Βραβείο (Special Prize) τιμήθηκε η ισπανίδα ηθοποιός Nuria Espert που όμως δυστυχώς είχε ένα ατύχημα στη διάρκεια των δοκιμών για την νέα της παράσταση και έτσι δεν μπόρεσε να ταξιδεύσει. Το βραβείο για αυτήν παρέλαβε η εγγονή της και εκείνη μας χαιρέτησε διαδικτυακά. Γεννημένη το 1935 εργάζεται στο θέατρο από την ηλικία των 12 ετών και έχει μια εκπληκτική καριέρα διεθνώς. Ο Πήτερ Μπρουκ την είχε παρομοιάσει κάποτε «με ένα ποτήρι νερό που μπορεί να βράσει και να παγώσει την ίδια στιγμή».

Στις Νέες Πραγματικότητες (New Realities) η Επιτροπή αποφάσισε να τα μοιράσει σε περισσότερους από έναν καλλιτέχνες από εντελώς διαφορετικούς χώρους και διαφορετικών καταβολών. Ο Sidi Larbi Cherkaoui, οι Cirkus Cirkor, o Julien Gosselin, o Jan Klata, o Milo Rau και ο Tiago Rodrigues ήταν οι νικητές.

Στην επιτροπή αυτών των Βραβείων μετέχει και η ελληνίδα θεατρολόγος και κριτικός θεάτρου Δηώ Καγκελάρη, καθηγήτρια του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και σύμβουλος του Φεστιβάλ Αθηνών στη διάρκεια της διεύθυνσης του Γιώργου Λούκου.

Ο Cherkaoui είναι ένας μαροκινό-φλαμανδός χορογράφος. Χορευτής  του Πλατέλ όταν βραβεύτηκε εκείνος το 2005 τώρα επέστρεψε ως νικητής ο ίδιος. Είναι Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Royal Ballet της Φλάνδρας ενώ έχει και τη δική του ομάδα, την Eastman από το 2010. Mέσα από τις παραστάσεις του προσπαθεί να μας υπενθυμίσει ότι η ταυτότητά μας είναι ρευστή και πολλαπλή. Η παράστασή που μας παρουσίασε με τίτλο Puz/zle δεν μπόρεσε να βρει τον στόχο της. Μια εποπεία της ανθρώπινης περιπέτειας από τη γέννηση και τον Πύργο της Βαβέλ μέχρι το δυστοπικό μέλλον, με εξαιρετικά όμως αδύναμη και ανοικονόμητη δραματουργία, γεμάτη φλύαρους συμβολισμούς, με στοιχεία που ενώ απαιτούσαν μια οργανική ένταξη παρέμειναν άτσαλα ενταγμένα όπως για παράδειγμα η συνεχής παρουσία της λιβανέζας τραγουδίστριας Fadia Tomb El-Hage επί σκηνής, ανένταχτης στον χώρο και τη δράση, οπτικά και αισθητικά. Φυσικά καλοί χορευτές, όμως με χορογραφία τετριμμένη εδώ και δεκαετίες.

Από τις πιο ενδιαφέρουσες παρουσίες αυτή της ομάδας Cirkus Cirkor από την Σουηδία, που ίδρυσε η Tilde Bjorfors το 1995.  Με την παράστασή τους Limits event/Extracts έχοντας εξ αρχής κερδίσει το παιχνίδι του εντυπωσιασμού με τα ακροβατικά τους - παρά το γεγονός πως η προσαρμογή τους στη σκηνή του Balcan Theatre ήταν εμφανές ότι τους καταπίεζε - διέθεταν επίσης μια αρκετά δυναμική δραματουργία μιλώντας κυρίως για το ζήτημα των συνόρων, του πολέμου και της αναγκαστικής μετανάστευσης.

Ταξιδεύοντας από την Φιλανδία στη Σουηδία, λέει μία από τις περφόρμερ επί σκηνής, πάντα αναρωτιόμουν πως μπορεί να υπάρχουν σύνορα στη θάλασσα, να υπάρχουν σύνορα σε κάτι που συνεχώς κινείται. Επίσης, μας υπέβαλαν σε ένα πείραμα: μας ζήτησαν να σηκωθούμε και να κλείσουμε τα  να κλείσει τα μάτια μας για να νιώσουμε αυτό το αίσθημα κίνησης στην προσπάθεια να ισορροπήσουμε. Έτσι, είπαν, ίσως αυτή η μετακίνηση που συμβαίνει αυτή τη στιγμή να είναι απαραίτητη για να ισορροπήσει ο κόσμος.

Ο πολωνός σκηνοθέτης και συγγραφέας Jan Klata προσπαθεί μέσα από την τέχνη του να έχει ένα παράθυρο ανοιχτό προς την σύγχρονη ευρώπη. Στην Αγία Πετρούπολη μας παρουσίασε τον Εχθρό του Λαού του Ίψεν, μια παραγωγή του θεάτρου Stary της Κρακοβίας. Ωστόσο, επρόκειτο για μία παράσταση που από τη στιγμή της έναρξής της λειτουργούσε διαλυτικά για το ιψενικό σύμπαν αλλά και για τους στέρεα δομημένους χαρακτήρες του. Μια παράσταση απόλυτα επηρεασμένη από τον γερμανικό θέατρο, με έντονη οπτική φασαρία [επί σκηνής ατάκτως ερριμμένα αντικείμενα ΙΚΕΑ, σωλήνες, ρούχα, έπιπλα, κτλ.] αλλά και ηχητική βαβούρα, με εκκωφαντική μουσική. Το έργο που έχει ως θέμα το μολυσμένο νερό που μεταφέρουν ακατάλληλες σωληνώσεις σε ένα σπα και η κάλυψη του εγκλήματος αυτού μπροστά στο συμφέρον συνδυάζεται εδώ με τα υψηλά επίπεδα μόλυνσης στην πόλη τους και την ανάγκη ευαισθητοποίσης μπροστά στα μεγάλα περιβαλλοντικά προβλήματα. Μάλιστα ο σκηνοθέτης επιχειρεί σε ένα είδος παράβασης να μιλήσει ευθέως στο κοινό για όλα τα παραπάνω αλλά και για τη λογοκρισία και τη στυγερή άσκηση εξουσίας από το κεφάλαιο. Πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία ωστόσο εντοπίζονται επίσης, σε αχρείαστες εντούτοις δραματουργικά σκηνές όπου η μουσική κυριαρχεί.

Ο ελβετός Milo Rau - γνωστός μας και στην Ελλάδα αρκετά από τη συμμετοχή του στο Φεστιβάλ Αθηνών - δεν μπόρεσε να αποκτήσει την πολυπόθητη βίζα για να ταξιδέψει στην Αγία Πετρούπολη. Σήμερα ζει μεταξύ Ζυρίχης, Κολωνίας και νότιας Γαλλίας και είναι διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου της Γάνδης, έχει σκηνοθετήσει περισσότερες από 50 παραστάσεις, έχει κάνει φιλμ και έχει εκδόσει βιβλία. Το 2007 ίδρυσε το Διεθνές Ινστιτούτο Πολιτικού Φόνου, μια δραματική σχολή που εστιάζει στην έρευνα σημαδιακών πρόσφατων ιστορικών γεγονότων.

Το ζήτημα του κατακερματισμού της Ευρώπης, της θυσίας εθνών στο όνομα του συμφέροντος και η αβεβαιότητα του μέλλοντος τον απασχολούν στο σύνολο του έργου του που χαρακτηρίζεται από την έρευνα. Για τον Ράου είναι σημαντικό ο θεατής του να είναι ενημερωμένος και να έχει πια την ευθύνη της απόφασής του να είναι ενεργός πολίτης ή όχι.

Στη Ρωσία έγινε δυάρεστος όταν πραγματοποίησε το 2013 την περφόρμανς The Moscow Trials στήνοντας ένα θέαμα στο Κέντρο Σαχάροφ της Μόσχας με στόχο την επανεκδίκαση της υπόθεσης των Pussy Riot, του ρωσικού γυναικείου πανκ-ροκ συγκροτήματος που καταδικάστηκε για «χουλιγκανισμό υποκινούμενο από θρησκευτικό μίσος» επειδή πραγματοποίησαν μια «προκλητική» εμφάνιση κατά του Πούτιν στις εκλογές του 2012 σε εκκλησία της Μόσχας. Στη περφόρμανς συμμετείχαν απλοί άνθρωποι: δικηγόροι, δικαστής, μάρτυρες κλπ. Ο Ράου με την παράσταση αυτή έθιγε ευθέως τη λογοκρισία στην τέχνη και τις πλάγιες μεθόδους φίμωσης που ακολουθεί η Ρωσία του Πούτιν. Η τριήμερη δίκη δεν εκτυλίχθηκε καθώς στον χώρο εισέβαλαν αστυνομικές δυνάμεις. Η περφόρμανς αποτέλεσε τη βάση της ομότιτλης ταινίας που καταγράφει τη διαδικασία.

Στα πλαίσια του Βραβείου και αντί για παράστασή του αφού δεν μπορούσε να έρθει προβλήθηκε το ντοκιμαντέρ του Congo Tribunal για τη γενοκτονία στη Ρουάντα το 1994   που στοίχησε τη ζωή σε 6 εκατομμύρια ανθρώπους στον πιο αιματηρό οικονομικό πόλεμο της ιστορίας. Ο Ράου στο φιλμπ το οποίο ακολουθεί την καταγγελτική και αφυπνιστική του γραμμή καταγράφοντας και αποκαλύπτοντας τα γεγονότα μέσα από συγκλονιστικές μαρτυρίες και μια δίκη που στήθηκε στο Βερολίνο.

Ο πορτογάλλος Tiago Rodrigues ήταν αυτός που παρουσίασε τις περισσότερες δουλειές του, χωρίς όμως να μας πείσει - τουλάχιστον προσωπικά - για την εσπευσμένη βράβευσή του. Η εμπειρά του με το βελγικό Tg STAN καθόρισε τον τρόπο που βλέπει το θέατρο. Από το 2015 είναι διευθυντής του  Teatro Nacional D. Maria στη Λισαβόνα. Η δουλειά του ανακατεύει αληθινές ιστορίες και φανταστικές, χαρακτηρίζεται από μία αυτόαναφορικότητα και από απευθύνσεις στο θυμικό και τον συναισθηματικό κόσμο του θεατή που τον κάνουν να φαίνεται πιο οικείος και συμπαθητικός. Γνωστός από το πρότζεκτ του  Burning the Flag μίλησε στην ομώνυμη lecture -performance (αδυνατό να καταλάβω γιατί βαπτίζουν τις διαλέξεις περφόρμανς) για την ανάγκη μιας νέας σημαίας οικουμενικής που θα έρθει να αντικαταστήσει τις εθνικές - αν και ο ίδιος διευθύνει ένα Εθνικό Θέατρο. Επίσης, επιθυμεί να συνδέσει την εργασία του με τον καθοριστικό κατά τη γνώμη του ρόλο του καλλιτέχνη στον σχεδιασμό μιας νέας ηπείρου που θα προκύψει μέσα από αυτή την άνοδο του εθνικισμού.

Την  μία από τις παραστάσεις του, το By Heart, την είχαμε δει και στην Ελλάδα στην Στέγη: ένα παιχνίδι με το κοινό και το θέμα της μνήμης, κάτι που τον ενδιαφέρει αρκετά ευρύτερα, με αφορμή το σονέτο Νο30 του Σαίξπηρ και την απομνημόνευσή του από δέκα ανθρώπους από το κοινό. Μια παράσταση που ανακατεύει ιστορίες, μνήμες, συγγραφείς και τα βιβλία τους, αλλά και τη φαντασία.

Τα βραβεία τους δεν παρέλαβαν ο Milo Rau καθώς δεν τους δόθηκε βίζα εγκαίρως και ο Julien Gosselin που είχε μια παράσταση στο Παρίσι, κάτι που προσωπικά το βλέπω ως μία προσβολή προς τον θεσμό που τον τιμά.

Αξίζει να αναφέρουμε πως ανάμεσα στους υποψηφίους για τις Νέες Πραγματικότητες ήταν και οι Έλληνες Σάββας Στρούμπος και Δημήτρης Καραντζάς αλλά και η Κύπρια Λέα Μαλένη.

Το πρόγραμμα των παραστάσεων συμπλήρωσαν οι Επιστροφές (Returns) των ρώσων Lev Dodin και Andrey Moguschy αλλά και του Ιταλού σκηνοθέτη Toni Servilo.

Από τον Λεβ Ντόντιν είδαμε τον Άμλετ σε μία τολμηρή παράσταση που αναδεικνύει την πολιτική φύση του έργου αλλά και με μια μεγάλη αντιστροφή στο πως αντιμετωπίζεται ο ήρωας. Μήπως η περήφημη Αναγέννηση περικλείει την βαρβαρότητα, αναρωτιέται ο Ντόντιν, τις αρχαίες αρχές της εκδίκησης, του μίσους, του φόνου, της εξολόθρευσης; Μια βαρβαρότητα που συνεχώς εμπλουτίζεται πνευματικά, συνεχώς δικαιολογείται πνευματικά και διανοητικά. Και μήπως αυτά τα ένστικτα παραμένουν ενεργά στην πραγματικότητά μας ως βασικά δομικά συστατικά; Ο σκηνοθέτης αισθάνεται την ανάγκη να ξαναδούμε τον ήρωα και τις προθέσεις του, ενώ θέτει ένα μεγάλο ερώτημα: καθώς τα μεγαλύτερα εγκλήματα της ανθρωπότητας γίνονται στο όνομα μεγάλων ιδανικών και της δικαιοσύνης, αυτοί που τα διαπράττουν έχουν επίγνωση του τι κάνουν; Είναι λογικοί ή παράλογοι, και εάν είναι παράλογοι πως μπορούν να έχουν επίγνωση; Ο Άμλετ του - με μια έντονη δραματουργική επεξεργασία που αντιμεταθέτει σκηνές, ελλειπτική και υπαινικτική ματιά - μας καθήλωσε αμήχανα στην αρχή και μας παγίδευσε στη συνέχεια με την αμεσότητά του και τη σύγχρονη πολιτική του διάσταση.

Η παράσταση του Andrey Moguschy, του τρομερού παιδιού της ρωσικής πρωτοπορίας και καλλιτεχνικού διευθυντή του Bolshoi Drama Theatre της Αγίας Πετρούπολης, με αφορμή τον Κυβερνήτη του Αντρέγιεφ δομημένη σε έντεκα επεισόδια και έναν επίλογο πάνω στο ζήτημα της δικαιοσύνης αλλά και της αγάπης - τι πρέπει να είναι η αγάπη με πολλές και εύστοχες αναφορές στην ιστορία και την πολιτική της χώρας - ήταν πολύ ενδιαφέρουσα. Την παράσταση αυτή ανέβασε ο σκηνοθέτης για τον εορτασμό της επετείου των 100 χρόνων από την Οκτωβριανή Επανάσταση.

Ένας θίασος 40 περίπου ηθοποιών και ένας αφηγητής κλεισμένος σε ένα πλέξιγκλας τοποθετημένο σε θεωρείο μας δίνει στοιχεία για τη δράση και τους ήρωες. Στα δύο πλάγια της σκηνής συνεχείς προβολές σε έναν συνεχή διάλογο με τα όσα συμβαίνουν επί σκηνής. Ένας κυβερνήτης που μετά από ένα σοβαρό συμβάν αρχίζει να συνειδητοποιεί την προσωπική ευθύνη σε μια πολιτική απόφαση, και συμπεριφέρεται σταδιακά μέσα από την πορεία αυτή με όρους παράλογους για την εξουσία. Ο σκηνοθέτης αγαπά τους οξύτατους,  έντονους στριγκούς ήχους που επιβάλλουν μια ένταση και μια πίεση. Ωστόσο η παράσταση παραμένει κυρίως σε ένα εγκεφαλικό επίπεδο, σε έναν καταγγελτικό τόνο, με μια ροπή και προς το σπλάτερ, ενώ δεν διαπερνά ώστε να φτάσει τον θεατή στο κέντρο της ύπαρξης του τελικά.
Εντυπωσιακές εικόνες: θα ξεχωρίσω τις δύο τεράστιες μεταλλικές σκάλες που πέφτουν από ψηλά με δύναμη για να κατέβουν οι δύο άγγελοι του θανάτου, οι αρχάγγελοι, με τα μεταλλικά τους φτερά και τις πανοπλίες τους.

O Toni Servillo παρουσίασε το έργο Elvira του Ζουβέ στο οποίο συμμετέχει και ο ίδιος κρατώντας τον ρόλο του Ζουβέ, μια παραγωγή του Piccolo Teatro di Milano η οποία σε λίγες μέρες θα ταξιδέψει στην Κλουζ της Ρουμανίας όπου συμμετέχει στο εκεί Φεστιβάλ Interferences μαζί με τον δικό μας Τίμωνα τον Αθηναίο του Εθνικού Θεάτρου σε σκηνοθεσία Στάθη Λιβαθινού. Μια τρυφερή και συγκινητική ιστορία για την τέχνη του ηθοποιού και τη συνεχή αναζήτηση του ρόλου από κοινού με τον σκηνοθέτη καθώς προέρχεται από τα ημερολόγια του Ζουβέ και είναι από τις πρόβες του για τον Δον Ζουάν του Μολιέρου και τον τρόπο εργασίας του στο εμπόλεμο Παρίσι του 1940 με μια εβραϊκής καταγωγής ηθοποιό η οποία δυστυχώς δεν μπόρεσε να παίξει τον ρόλο. Μια τρυφερή και συγκινητική παράσταση κλασικής ατμόσφαιρας.

Στα αρνητικά της διοργάνωσης το γεγονός πως οι παραστάσεις σχεδόν στο σύνολό τους δεν είχαν υπερτιτλισμό και έπρεπε να τις παρακολουθήσεις με ακουστικά και ταυτόχρονη μετάφραση γεγονός που οδηγούσε στην καταστροφή του ηχητικού περιβάλλοντος της κάθε παράστασης και της ατμόσφαιράς της.

Βαριά σκιά στην εορταστική ατμόσφαιρα ήταν η απουσία του βραβευμένου Milo Rau αλλά και του από το 2017 καταδικασμένου σε κατ΄οίκον περιορισμό συγγραφέα και σκηνοθέτη Κίριλ Σερεμπρένικοφ, ο οποίος κατηγορείται για κατάχρηση δημοσίων πόρων. Ο σκηνοθέτης, που ήταν καλλιτεχνικός διευθυντής στο πρωτοποριακό θέατρο «Κέντρο Γκόγκολ», συχνά γελοιοποιούσε μέσα από τις σκηνοθεσίες του τις αρχές καταγγέλοντας τον ρόλο που διαδραματίζουν η Εκκλησία και το Κράτος στη ρωσική κοινωνία. Αναφέρθηκαν σε αυτούς τόσο ο Jan Klata κάνοντας λόγο για δύο ελέφαντες στην αίθουσα, όσο και ο Tiago Rodrigues αλλά και ο Georgew Banu διαβάζοντας την επιστολή του Milo Rau. O ρουμάνος θεωρητικός μάλιστα σχολίασε κάνοντας λογοπαίγνιο με την φράση του Νίτσε «Ο κόσμος χωρίς τη μουσική θα ήταν ένα λάθος» πως «Ο κόσμος χωρίς τον πολιτισμό θα ήταν ένα λάθος». Ο Λεβ Ντόντιν τέλος, προλογίζοντας τη βράβευση του Fokin ευχήθηκε να λήξει γρήγορα το ζήτημα του Σερεμπριένικοφ και εκείνος να έχει την ευκαιρία να μετατρέψει την τραγική του εμπειρία - που έχει γίνει τραγική εμπειρία όλων μας - σε δημιουργία.

Τέλος, πρέπει να σημειώσουμε και την τιμητική βράβευση του μεγάλου θεωρητικού του θεάτρου Hans-Thies Lehmann με το βραβείο Thalia από τη Διεθνή Ένωση Κριτικών Θεάτρου για την πολυετή προσφορά του με τις μελέτες και τα βιβλία του, στα οποία συγκαταλέγεται και η θεωρία του για το «Μετα-δραματικό θέατρο» το 1999 που επηρέασε όχι μόνο τις θεωρητικές σπουδές αλλά και την σύγχρονη πρακτική του θεάτρου.

Είναι αδύνατον να μην γράψω για αυτήν την πόλη που χτίστηκε το 1703 από τον Μεγάλο Πέτρο πάνω σε 40 νησιά, στο σημείο που ο ποταμός Νέβας, εκβάλλει στην Βαλτική Θάλασσα, θέλοντας να δημιουργήσει μία πόλη που θα είναι το λιμάνι και το παράθυρο της Ρωσίας στη Δύση. Εντυπωσιακή, επιβλητική, μεγαλοπρεπής, γεμάτη μυστήρια και μελαγχολία, η μοναδική μεγάλη πόλη που περιλαμβάνεται στον κατάλογο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της Ουνέσκο, ως μνημείο αρχιτεκτονικής και πολιτισμού.

Θα ξεχωρίσω τις απαραίτητες στάσεις που οφείλει κάθε επισκέπτης της να κάνει: Βόλτα στη λεωφόρο Nevsky - αξίζεις να λιώσεις τα παπούτσια σου ανεβαικατεβαίνοντας τα 4,5 χιλιόμετρά της θαυμάζοντας τα μεγαλοπρεπή κτίρια και χαζεύοντας στα πολυάριθμα καλόγουστα τουριστικά και εμπορικά μαγαζιά. Το Μουσείο Ερμιτάζ, πρώην οικία των τσάρων που άνοιξε για το κοινό από τον τσάρο Νικόλαο Α΄ το 1852 και είναι ένα από τα σημαντικότερα μουσεία του κόσμου, με παραπάνω από 3000 εκθέματα σε 365 αίθουσες. Την Πλατεία του Παλατιού, σημείο ιστορικών γεγονότων όπως η Ματωμένη Κυριακή του 1905 και η Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 με την επιβλητική φτιαγμένη από κόκκινο γρανίτη στήλη με το άγαλμα ενός αγγέλου που κρατάει έναν σταυρό. Τον εντυπωσιακό ναό του Ρεόντος αίματος που έφτιαξε ο Αλέξανδρος Γ΄ το 1883 προς τιμήν του πατέρα του Αλέξανδρου ΙΙ που δολοφονήθηκε στο σημείο αυτό. Τον Καθεδρικό ναό του Αγίου Ισαάκ, τον μεγαλύτερο ναό της πόλης που χτίστηκε το 1818 και για τη μεταφορά του γρανίτη από τη Φιλανδία χρειάστηκε να κατασκευαστούν ειδικά πλοία και ένας σιδηρόδρομος. Τον Καθεδρικό ναό Kazan που σχεδιάστηκε ακολουθώντας το πρότυπο της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου στο Βατικανό. Το Νεκροταφείο της Τέχνης με τον τάφο του Ντοστογιέφκι και του Τσαικόφσκι, αλλά και πολλών άλλων καλλιτεχνών (κυρίως μουσικών) με τα φρέσκα λουλούδια ως ένδειξη σεβασμού και αγάπης. Το σπίτι-Μουσείο του Ντοστογιέφσκι. Το Φιλολογικό Καφέ, στέκι των λογοτεχνών από το 1815, όπου ο Πούσκιν δείπνησε για τελευταία φορά στη ζωή του πριν φύγει για την μοιραία του μονομαχία. Το βιβλιοπωλείο που στεγάζεται στο παλιό εργοστάσιο Singer αλλά και το παραμυθένιο art deco ζαχαροπλαστείο - παντοπωλείο των εμπόρων αδελφών Yeliseyevsky.