Της Ειρήνης Μουντράκη

Sfumato:  Η ικανότητα του ζωγράφου να περνάει από τον ένα τόνο στον άλλο χωρίς αισθητική οπτική διαφοροποίηση. Τεχνική που χρησιμοποιούσε ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι.

Γιατί  μέσω του ορατού μπορείς να βρεις το αόρατο.

Πάρκο Zaimov στην καρδιά της Σόφιας. Εκεί βρίσκεται το θέατρο Laboratory Sfumato. Κάτω από τα πανύψηλα δέντρα, σε ζέστη που ξεπερνά τους 40 βαθμούς, βρίσκομαι καλεσμένη τους για να πάρω μέρος στο Small Season Festival που διοργανώνουν για 17^η χρονιά και να τους παρουσιάσω το σύγχρονο ελληνικό θέατρο. Μια πόλη με σχεδόν 2.000.000 κατοίκους, 9 κρατικά θέατρα, 2-3 ιδιωτικά θέατρα και αρκετά ανεξάρτητα σχήματα.  Τελειώς διαφορετική δομή και παράδοση, πολύ κοντά και πολύ μακριά από τη δική μας ταυτόχρονα.

Το Sfumato γεννήθηκε από την επιθυμία της Margarita Mladenova και του Ivan Dobchev να βγουν από το προκαθορισμένο σύστημα που υπηρετούσαν, εκείνο του ρεπερτορίου, και να κάνουν θέατρο με τους δικούς τους όρους. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, το 1988, ήταν και οι δύο έμπειροι, διάσημοι και περιζήτητοι σκηνοθέτες της χώρας. Είχε προηγηθεί η θητεία τους σε μέρη μακριά από την Σόφια όπου είχαν δοκιμάσει λίγο τους τρόπους και τη μέθοδό τους με εναλλακτικές παραστάσεις. Η Μαργαρίτα στην πόλη Σλίβεν και ο Ιβάν στο Χάσκοβο. Οι πορείες τους ήταν ανεξάρτητες αλλά παράλληλες.

Συναντήθηκαν στο Σατυρικό Θέατρο της Σόφιας σκηνοθετώντας και οι δύο και εκεί συνειδητοποίησαν πόσο κοντά ήταν τα πρότζεκτ που ετοίμαζαν. Έτσι το 1989 κατέθεσαν τις προτάσεις τους, ο καθένας μόνος του, προτάσεις που ευελπιστούσαν ότι θα τους άνοιγαν το δρόμο για να οδηγηθούν εκτός του υπάρχοντος θεατρικού συστήματος. «Αγωνιούσαμε για το τι είδους θέατρο θέλαμε να κάνουμε. Κάτι που να μην έχει σχέση με ό,τι υπάρχει. Πως να μην παίζεις όταν παίζεις. Ο Γκροτόφσκι δούλευε στην Πολωνία, ο Εφρός στη Μόσχα. Είχαμε παραδείγματα για το τι συνέβαινε» μας λέει η Μαργαρίτα.

Το πρότζεκτ του Ίβαν απορρίφθηκε καθώς εκείνος είχε συμμετάσχει σε μια απαγορευμένη επιτροπή στην πόλη Ρούσε στο Ντάνουμπ. Τότε η Μαργαρίτα τον κάλεσε να ενώσουν τα πρότζεκτ τους και να δουλέψουν μαζί.

«Είπα στους υπευθύνους, στο Υπουργείο και στο Πανεπιστήμιο, ότι αν δεν συμφωνούν με αυτό το νέο πρότζεκτ, αν δεν το δεχτούν θα αποσύρω και το δικό μου πρότζεκτ».  Και χάρη σε αυτό το παράτολμο διάβημα το Sfumato ξεκίνησε την πορεία του το 1989 ως Δημοτικό Θέατρο. «Σε πέντε – έξι περιπτώσεις το Sfumato  συνέχισε να υπάρχει χάρη σε αυτές τις τόσο ριψοκίνδυνες αποφάσεις» σημειώνει η Μαργαρίτα.

Η δουλειά τους ξεκίνησε αμέσως. Αρχικά τους δόθηκε χώρος στο National Palace of Culture. Καθώς ήταν και οι δύο καθηγητές στην Ακαδημία Θεάτρου και Κινηματογράφου της Σόφιας αποφάσισαν να δουλέψουν με τους πρώην μαθητές τους. Η πρώτη παράσταση του Sfumato ήταν ο Γλάρος του Τσέχωφ όπου υπέγραφαν τη σκηνοθεσία από κοινού. Γρήγορα η δουλειά τους προκάλεσε αίσθηση στους θεατρικούς κύκλους και προσέλκυσαν το ευρωπαϊκό ενδιαφέρον και οι πρώτες προσκλήσεις για τα φεστιβάλ της Γαλλίας έφτασαν.  Witness of the Light, Τα χρόνια της Πανούκλας, Post scriptum σε κείμενα του Τσέχωφ ήταν οι επιτυχίες της περιόδου.

Το μέρος όπως όπου στεγάζονταν εξελίχθηκε σε εμπορικό και τουριστική ατρακτιόν και αυτό ήταν κάτι που δεν ταίριαζε με το προφίλ και τον χαρακτήρα του Sfumato. Η αναζήτηση νέου χώρου τους έφερε μία πρόσκληση από τον Διευθυντή του Εθνικού Θέατρου με την οποία τους πρότεινε να τους παραχωρήσει χώρο μέσα στο θέατρο με τον όρο ότι εκείνοι θα σκηνοθετούσαν για το Εθνικό από μία παράσταση ο καθένας κάθε χρόνο. Το δέχθηκαν μέχρι να εξασφαλίσουν τον ιδανικό για εκείνους χώρο, ενώ χρειάστηκε να αντιμετωπίσουν και τις εντάσεις μεταξύ των ηθοποιών του Εθνικού και του Σφουμάτο που εκείνη την εποχή διέθετε δικό του σταθερό θίασο. Στο Εθνικό ωστόσο παρουσιάσαν μερικά από τα σημαντικότερα προγράμματα τους: Πρόγραμμα Ραντίτσκοφ, Πρόγραμμα Γιέφκοβ.

To κτίριο που επέλεξαν ήταν πρώην στάβλος του Τσάρου στο κέντρο της πόλης και με μια πρωτοφανή κίνησης συναδελφικότητας θεσμοί και καλλιτέχνες από την Γαλλία τους βοήθησαν εμπράκτως: μάλιστα τα καθίσματα των θεατών στάλθηκαν από το Φεστιβάλ της Αβινιόν που δεν τα χρησιμοποιούσε πια.

Όμως επειδή οι ιστορίες του παραλόγου παραμονεύουν το κτίριο, αν και δημόσιο, γκρεμίστηκε καθώς η γη ήταν ιδιωτική και οι ιδιοκτήτες αποφάσισαν να την χρησιμοποιήσουν.

Τότε αναγκάστηκαν να αποδεσμεύσουν τον θίασό τους και για ένα διάστημα επιβίωσαν ως νομαδικό θέατρο. Στα τρία χρόνια που έμειναν άστεγοι λειτούργησαν ως θίασος περιοδείας ενώ για την προετοιμασία των παραγωγών τους έκαναν πρόβες και στο εξωτερικό, όπως για παράδειγμα σε χώρους του Φεστιβάλ της Νανσύ στη Γαλλία. Εκεί έκαναν την παράσταση «Απόκρυφα» αλλά και την άλλη τους μεγάλη επιτυχία το 2000 «The Black Fleece» που ξεκίνησε από την Αβινιόν.

Και έτσι βρέθηκαν στο πάρκο, σε ένα κτίριο που κάποτε ήταν οθωμανικά λουτρά και που χρειάστηκε να πείσουν τον Δήμο προκειμένου να εγκατασταθούν εκεί να το παραχωρήσει στο Κράτος καθώς πια είχαν γίνει κρατικό θέατρο, το 1994. Πρεμιέρα έκαναν με Ντοστογιέφσκι, το 2004.

Ο τρόπος λειτουργίας του Sfumato είναι εντυπωσιακός: Δεν έχουν ρεπερτόριο θεατρικής περιόδου αλλά Πρόγραμμα. Πρόγραμμα Tσεχωφ, Ντοστογιέφσκι, ή ακόμη και πρόγραμμα ενός και μόνο κειμένου. Το κάθε πρόγραμμα μπορεί να κρατήσει πολύ παραπάνω από μία συμβατική θεατρική περίοδο. Το Πρόγραμμα Ντοστογιέφκσι κράτησε τέσσερα χρόνια!  Το Πρόγραμμα, όπως αναφέρουν, μοιάζει περισσότερο με πνευματική αποστολή σε μια περιοχή γεμάτη μυστήρια. Διείσδυση τον κόσμο κάποιου στις περιοχές του – είναι ένα πάθος για «σκάψιμο». Υπάρχουν ορισμένοι τρόποι ζωής σε κάθε έναν από αυτούς τους κόσμους και πρέπει να ανακαλυφθούν, να τους αισθανθεί κανείς , να τους πραγματοποιήσει, να τους δεχθεί και να τους σεβαστεί - έτσι κατασκευάζεται η ποιητική της παράστασης. Το Sfumato με το Πρόγραμαμα ψάχνει για τη θεατρική γλώσσα, τη φόρμα, τη δραματουργία των περιεχομένων που ανακαλύπτονται.

Το Πρόγραμμά τους δομείται ως εξής:

Το Main Πρόγραμμα με παραστάσεις κυρίως σκηνοθετημένες από την Μαργαρίτα και τον Ιβάν με αντίστοιχα atelier.

Το Παράλληλο πρόγραμμα όπου κατά μέσο όρο συνυπάρχουν 30-35 παραγωγές νέων καλλιτεχνών. Οι παραστάσεις αυτές μπαίνουν κανονικά στον προγραμματισμό και οι συντελεστές τους πληρώνονται. Πρόκειται για το πιο ανοιχτό σύστημα για νέους στη Βουλγαρία.

Επίσης υπάρχουν οι Φιλοξενίες παραγωγών.

Υπάρχει φυσικά και ένας Κύκλος, δράσεις δηλαδή που περιλαμβάνουν ποίηση, συναυλίες, εκθέσεις φωτογραφίας, παρουσιάσεις βιβλίων, σεμινάρια, συζητήσεις, συναντήσεις με το κοινό.

Όλα αυτά συμβαίνουν στους τρεις χώρους που διαθέτει το κτίριο του Sfumato (110 θέσεων / 50 θέσεων / 30 θέσεων) και με ένα προσωπικό τριάντα ατόμων. Ο μέσος όρος του εισιτηρίου είναι περίπου 5 ευρώ!

Για τις παραγωγές τους κάνουν πάντα εργαστήρια – atelier– προτιμούν να τα αποκαλούν και αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να γίνει κανείς ηθοποιός τους σε κάποια παράσταση. Μπορεί να ξεκινήσουν με 100-150 ηθοποιούς και σταδιακά γίνεται μια επιλογή ανάλογα με την δυναμική που αναπτύσσεται και πως το πρότζεκτ εξελίσσεται. Έτσι καταλήγουν στους ηθοποιούς της κάθε παράστασης. Τα ατελιέ αυτά είναι πάντα και μόνο δωρεάν και αποβλέπουν στο να βρίσκεται ο ηθοποιός σε συνεχή εγρήγορση, να βελτιώνεται και να διδάσκεται ακόμη και εάν δεν είναι στην εκάστοτε παράσταση. Ακόμη και αυτοί που θα φύγουν θα έχουν βγει κερδισμένοι.

«Δεν πρόκειται για μια παράσταση τεχνικών ήδη γνωστών. Δεν είναι κάστινγκ. Το ατελιέ είναι ο ορίζοντας, το θέμα ή το κείμενο. Μέσα σε 10-15 μέρες η επιλογή έχει γίνει αυτόματα από την ίδια τη διαδικασία της εργασίας μας. Συχνά τα ατελιέ μας δεν γίνονται με σκοπό κάποια παράσταση αλλά μόνο για την εργασία. Στο τέλος τους παρουσιάζουμε τα αποτελέσματα. Αν το ενδιαφέρον του κοινού είναι μεγάλο για περισσότερες φορές.  Στο εξωτερικό κάνουμε άλλο είδος ατελιέ, με μεγαλύτερο σε διάρκεια πρόγραμμα και εξαρτάται πάντα από το πανεπιστήμιο ή τον φορέα που μας έχει καλέσει».

Το Sfumato βρίσκεται σε επαφή με τους μαθητές του Γκροτόφσκι, στην Ποντεντέρα και δουλεύουν με σταθερούς συνεργάτες όπως το isos group από την Ένωση των Θεάτρων της Ευρώπης (UTE).

«Φοβάμαστε ότι αν σταματήσουμε να παλεύουμε για κάτι «αδύνατο» και μείνουμε στη δόξα μας θα αλλάξουμε και θα γίνουμε αυτό που παρατήσαμε. Αν το Sfumato χάσει αυτό το νομαδικό πνεύμα θα γίνει κάτι διαφορετικό. Για αυτό τώρα – τα τελευταία 9 χρόνια - παλεύουμε για ένα νέο πρότζεκτ, το Annex, για να διευρύνουμε τους χώρους μας, να βελτιώσουμε αυτούς που έχουμε, να φτιάξουμε ξενώνες για τους καλεσμένους μας» δηλώνει η Μαργαρίτα.

Το Small Season είναι ένα πρόγραμμα-Φεστιβάλ που διοργανώνεται κάθε καλοκαίρι και φιλοξενεί παραστάσεις νέων καλλιτεχνών, πρόσφατα απόφοιτων των Σχολών ή φοιτητές που έχουν ολοκληρώσει ωστόσο τον δεύτερο χρόνο των σπουδών τους. 50 με 60 δράσεις κατακλύζουν τους χώρους του Sfumato, - μέσα και έξω από το κτίριο-, με παραστάσεις, προβολές, συναυλίες. Τα Sfumato τους παρέχει τα πάντα: χώρο για πρόβες και παράσταση, εξοπλισμό, τεχνικούς, κλπ., δεν υπάρχει εισιτήριο για τους θεατές και οι παραστάσεις που θα ξεχωρίσουν οι καλλιτεχνικοί διευθυντές  εντάσσονται την επόμενη χρονιά στο παράλληλο πρόγραμμα. Είναι τα SFUMATO NEW NAMES. Το μακρόχρονο αυτό φεστιβάλ τα τελευταία χρόνια έκανε μια επιτυχημένη προσπάθεια να ανοίξει και στο εξωτερικό και σε αυτό το πλαίσιο το Εθνικό Θέατρο συνεργάστηκε μαζί του στέλνοντας πέρσι την παράσταση του Ανδρέα Ανδρέου «Ο θάνατός μου ή Με θαυμάζουν, είπαν» που συμμετείχε στο Φεστιβάλ της Πειραματικής Σκηνής (-1). Δουλειά που άρεσε τόσο ώστε φέτος να κληθεί η ομάδα Extravagant Union, πάντα με την αιγίδα του Εθνικού Θεάτρου, να παρουσιάσει και την επόμενη δουλειά της – μάλιστα σε πρεμιέρα. 

 δεύτερο μέρος μία τριλογίας που περιλαμβάνει επίσης το έργο «Ο θάνατός μου ή Με θαυμάζουν, είπαν» τού Ανδρέα Ανδρέου (που παρουσιάστηκε πέρυσι στην Πειραματική Σκηνή -Ι και το Sfumato) και την

Πρόκειται για την παράσταση «Μ.Α.Ζ.Ι.», το δεύτερο μέρος μιας τριλογίας που περιλαμβάνει το έργο που παρουσιάστηκε πέρσι, και την «Ανθρώπινη Φωνή» του Ζαν Κοκτώ, που παρουσιάστηκε πέρυσι στη Λυών σε συνεργασία με την εκεί Εθνική Ακαδημία Θεάτρου.

Στο «Μ.Α.Ζ.Ι.» εξερευνάται η αγωνία του ανθρώπου να μπορέσει να συνυπάρξει με έναν άλλο άνθρωπο πέρα από τον τόπο, τα όρια – κοινωνικά και θρησκευτικά, τις παραδόσεις.  Η Zoé Lemonnier και ο Ανδρέας Ανδρέου επί σκηνής είναι δύο ερωτευμένοι νέοι που βρίσκονται μακριά και προσπαθούν το Μόνος να το κάνουν Μαζί αλλά και να ανακαλύψουν τι σημαίνει αυτό το μαζί. Η θεατρολόγος Σοφία Πολυχρονίδου, η οποία και προλόγισε την παράσταση, ανέλαβε τη δραματουργική επεξεργασία και επιμέλεια, η Σεμίνα Παπαλεξανδροπούλου τους φωτισμούς και οι Marine Brosse και Ματίνα Μέγκλα τον σκηνικό χώρο. 

Στη διάρκεια της ομιλίας της γράφουσας με τίτλο «Greece, Home of Drama, in Real Time» εξηγήθηκε η δομή και η λειτουργία του σύγχρονου ελληνικού θεάτρου, το Εθνικό Θέατρο και οι σημαντικοί φορείς της χώρας, ωστόσο το κύριο βάρος δόθηκε στην σύγχρονη ελληνική δραματουργία και ακολούθησε παρουσίαση σε αναλόγιο αποσπασμάτων σύγχρονων ελληνικών έργων στα αγγλικά από Βούλγαρους ηθοποιούς. Τη σκηνοθετική επιμέλεια είχε ο  Executive Director του Sfumato, ο σκηνοθέτης Nedyalko Dolcev.

«Κέικ» του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη, «...και Ιουλιέτα» του Άκη Δήμου, «Βιτριόλι» του Γιάννη Μαυριτσάκη, «Lebensraum” του Θανάση Τριαρίδη και «Θέλω μια χώρα» του Ανδρέα Φλουράκη ακολουθώντας τη σειρά που παρουσιάστηκαν.

Ευχαριστίες θερμές και από καρδιάς στην Μαργαρίτα (Managing Director), την Rada Balareva (PR - Media Relations and International Relations), τον Nedyalko Dolcev αλλά και την Maria Dimidova που υπήρξε η «εθελόντρια» μου (καθώς με είχε υπ’ ευθύνη της) και διερμηνέα μου.